De vierde media-revolutie draait om manipulatie
‘Synthetische media’ doorbreken grenzen tussen de analoge, digitale en virtuele wereld
Ieder nieuw type media veroorzaakt zijn eigen revolutie. Maar de nieuwste revolutie gaat echt alles op zijn kop zetten. Met synthetische media krijgt iedereen de mogelijkheid zijn eigen content en daarmee zijn eigen waarheid en realiteit te scheppen. Er is geen ‘medium’ en geen ‘message’ meer, de realiteit is zelf het medium geworden.
Wat komt er na social media? Deze vraag houdt mij al bezig sinds de publicatie van het boek ‘Me the Media’, dat Jaap Bloem, Menno van Doorn en ik in 2008 schreven. Het ging over de derde mediarevolutie, over de opkomst van social media. Dankzij deze media werd iedereen zowel zender als ontvanger.
Directe interactie met merken
Gebruikers deden niet alleen verslag van hun eigen leven via social media en deelden het met anderen, maar die media werden bovendien de nieuwe methoden om met bedrijven en merken te communiceren. Facebook, Twitter, Instagram, Snapchat en YouTube zijn inmiddels niet meer uit het dagelijkse leven weg te denken en hebben een enorme impact gehad op de manier waarop bedrijven met klanten een relatie aangaan.
Gemanipuleerde media
In het boek leggen we uit dat in de geschiedenis drie mediarevoluties zijn te onderscheiden. Daar komt nu een vierde bij. Naast de analoge revolutie (zetletters en boekdrukpers), de elektronische (radio en televisie) en de digitale (web en mobiel) media zien we nu de opkomst van wederom een nieuw type media, namelijk synthetische media. Het zijn door kunstmatige intelligentie gemanipuleerde of gecreëerde media, zoals afbeeldingen, geluid, tekst, video en virtuele ervaringen of een combinatie van gesynthetiseerde stukjes informatie die een informatief artefact voortbrengen.
Vaak worden deze creatieve uitingen gegenereerd met zogeheten ‘generative adversarial networks’ (GAN’s). Dit zijn twee concurrerende neurale netwerken die met elkaar samenwerken om geheel zelfstandig kunstmatige data te produceren die niet of nauwelijks van echt te onderscheiden zijn. Door elkaar voortdurend terugkoppeling te geven of het eindresultaat wel of niet echt is, blijven ze van elkaar leren. In elke nieuwe ronde wordt weer iets beters ontwikkeld en beoordeeld.
Er is geen ‘medium’ en ‘message’ meer, de realiteit is zelf het medium geworden
Deze iteraties volgen elkaar in een moordend tempo op. Hierdoor zijn GAN’s in staat om razendsnel creatieve eindproducten te genereren die de menselijke verbeeldingskracht te boven gaan. Mogelijke output van deze GAN’s zijn een menselijk gezicht, een medicijn, de blauwdruk van een huis of een kledingstuk.
Ieder type media veroorzaakt zo zijn eigen revolutie. Betekenden de voorgaande drie mediarevoluties de democratisering van kennis en distributie, deze vierde revolutie staat geheel in het teken van de democratisering van creativiteit: artisticiteit wordt geautomatiseerd en voor iedereen toegankelijk gemaakt. Iedereen heeft nu de mogelijkheid om zijn eigen content en daarmee zijn eigen waarheid en realiteit te scheppen. Er is geen ‘medium’ en geen ‘message’ meer, de realiteit zelf is maakbaar en daarmee het medium geworden.
Veel aandacht voor deepfake-technologie
Deepfake-technologie, waarmee je iemand in een video alles kunt laten zeggen en doen, is de vorm van synthetische media die in het nieuws tot nu toe de meeste aandacht heeft gekregen. Deze nieuwe vorm van media heeft de belofte in zich om het bestaande medialandschap wederom volledig te veranderen, omdat de wijze waarop deze media tot stand komen radicaal anders is dan voorheen. Waren dit soort technologieën voorheen aan Hollywood voorbehouden, nu krijgt iedereen met de hulp van kunstmatige intelligentie de mogelijkheid om professionele content te produceren.
Synthetische media zijn ideeënversnellers
Synthetische media versnellen hierdoor de creatieve expressie en verkleinen het gat tussen idee en inhoud: het zijn ideeënversnellers pur sang. Ze openen hiermee de weg naar een compleet nieuwe manier van communiceren en verhalen vertellen, ze maken nieuwe mens-computer-interfaces mogelijk en doen de grenzen tussen de analoge, de digitale en de virtuele wereld voorgoed verdwijnen.
In tegenstelling tot sociale media zoals Facebook, Instagram, Snapchat en Twitter maakt de kunstmatige intelligentie van TikTok niet gebruik van de suggesties van vrienden om te bepalen welke content moet worden voorgeschoteld, het onderliggende algoritme kijkt naar het gedrag van de gebruiker zelf.
TikTok draait niet om je vrienden, maar helemaal om jou
TikTok draait niet om je vrienden, maar helemaal om jou. Ook de inhoud van de op het platform gepubliceerde filmpjes zijn grotendeels met de hulp van geavanceerde algoritmes gefabriceerd: het maken van speciale effecten, het toevoegen van een filter et cetera. De een nog gelikter en professioneler dan de ander.
Mediabelevingen zoals die van TikTok, maar ook die van Pokemon Go, Fortnite of het recente duet van Roxanne Hazes met haar overleden vader, zijn de nieuwe norm. De kunstmatige intelligentie is niet langer een functie van het product, maar zelf het product geworden. Al deze media-uitingen – variërend van een TikTok-filmpje tot een deepfake tot zelfs een synthetisch organisme – maken een ding overduidelijk. De komende tien jaar staan in het teken van synthetische media. De toekomst is synthetisch.
Doe jij al mee aan Flip The Switch?
Presentator Matthijs van Nieuwkerk danst voor het oog van de camera opeens in een turquoise jurk. Presentatrice Emma Wortelboer wist hem zo gek te krijgen. Op het nummer ‘Nonstop’ van de Amerikaanse rapper Drake verwisselen de twee van plek én kleding. Ze doen mee aan de zogenoemde Flip the Switch-challenge die momenteel viraal gaat op de razend populaire video-app TikTok. YouTube-vlogster NikkieTutorials reageerde direct: “Het internet is uitgespeeld.”
De titel van dit stuk: “De vierde media-revolutie draait om manipulatie” is de grootste mogelijke onzin want alle “mediarevoluties” hebben mogelijkheden om te manipuleren opgeleverd.
Wel is het zo dat het door deze zoveelste revolutie nog een maatje moeilijker wordt om te achterhalen wat er echt gebeurd is.
Vandaar dat ik het volgende voorstel:
Vroeger (en soms nu ook nog wel) was er een moment van bezinning op school: het gebed. Ik stel voor dat er weer een vast moment komt: een ritueel dat ten doel heeft de klas handvatten te geven om kritische, goed geïnformeerde burgers te worden en hen daarmee te verankeren in de werkelijkheid.
Want het kan toch niet de bedoeling van al die revoluties zijn dat de werkelijkheid uit zicht raakt.
Volgens mij drukt de titel precies uit wat je hier beschrijft, Roeland: “Wel is het zo dat het door deze zoveelste revolutie nog een maatje moeilijker wordt om te achterhalen wat er echt gebeurd is.” Wat je trouwens voorstelt bestaat al: dat is het intens impopulaire maar o zo belangrijke vak Maatschappijleer.