Echt is het nieuwe nep

Met virtuele beroemdheden, digitale supermodellen en fembots is het duidelijk dat we in een tijdperk terechtkomen waarbij we onze ogen en oren niet langer kunnen vertrouwen. We hebben een cultuur gecreëerd waarin de kopie belangrijker en populairder is dan het origineel. Het echte leven vormt zich steeds meer naar onze collectief gedeelde fantasie. En waarbij verkeerde informatie en memes onze democratie aantasten, toont het tevens de enorme kracht van ‘virtueel’.

The media represents a world that is more real than the reality that we can experience. People lose the ability to distinguish between reality and fantasy. They also begin to engage with the fantasy without realising what it really is. – Jean Baudrillard, Simulacra and Simulation (1994)

Van virtuele beroemdheden naar digitale mensen

“We leven in een krankzinnig tijdperk. Technologie heeft onze persoonlijk levens, onze economie en onze maatschappij in de hoogste versnelling gezet, waarbij vol op de rem trappen of terugschakelen niet langer mogelijk is.” Zo begin ik steevast mijn presentaties, waarbij ik in een razendsnel tempo allerlei technologische hoogstandjes en innovaties de revue laat passeren. Dit doe ik bewust op deze manier om mensen in de zaal enerzijds te verbazen en anderzijds te prikkelen teneinde ze tot nadenken te zetten.

Recentelijk werd ik zelf door de introductie van een nieuwe technologie uit mijn comfortzone gehaald, omdat ik nog niet goed weet wat ik er nu precies mee aan moet. Begin mei 2018 introduceerde Google CEO Sundar Pichai zijn nieuwste speeltje, genaamd Duplex: communicatiesoftware waarbij een computer met een menselijke stem zelf in staat is om interacties met een mens aan te gaan. We hebben hier te maken met een uiterst geavanceerde chatbot die niet van echt te onderscheiden is. In de demonstratie is te horen hoe een chatbot een kapperszaak opbelt om een afspraak voor zijn baasje te maken. Nietsvermoedend neemt de eigenaar van de kapsalon de telefoon op en handelt de afspraak af alsof het de gewoonste zaak van de wereld is. Halverwege een zin horen we de digitale stem van de bot even aarzelen. Na een korte denkpauze laat de bot zich zelfs een bijbehorende “mhmm” ontvallen. Niets menselijks is hem vreemd.

“Is dit nu creepy of cool?”

De bot heeft met vlag en wimpel de lakmoesproef van Turing doorstaan. Maar wat betekent dit nu precies? Is dit nu creepy of cool? De discussie die direct op dit nieuws volgde, over het slechten van de griezelvallei (de zogeheten uncanny valley), heeft Google inmiddels doen besluiten dat kunstmatige intelligentie zich voortaan in een gesprek bekend moet maken. Duidelijk is geworden dat we in een tijdperk terechtkomen waarbij we onze ogen en oren niet langer kunnen vertrouwen. De strijd met nep wordt in de nabije toekomst op hele andere fronten uitgevochten dan we voorheen dachten. Het afgelopen jaar hebben nepnieuws, misleiding en manipulatie een prominente plek in de media gehad. Met als hoogtepunt het Engelse bedrijf Cambridge Analytica, dat met behulp van onrechtmatig verkregen data van Facebook de Amerikaanse kiezers tijdens de presidentsverkiezingen beïnvloedde. Dit is slechts het topje van de ijsberg. Dit is pas het begin van de disruptie van de realiteit.

De opkomst van virtuele beroemdheden

Miquela Sousa, beter bekend als Lil Miquela, is een 19-jarig Braziliaans Amerikaans model. Ze leidt het perfecte droomleven van tienermeisjes wereldwijd. Miquela is ontwikkeld door het bedrijf Brud, dat gespecialiseerd is in robots en kunstmatige intelligentie en de toepassing hiervan in digitale media. Een van de oprichters is Trevor McFedries beter bekend als Yung Skeeter, een voormalige dj, muziekproducer en manager, van onder meer Katy Perry, Chris Brown en Steve Aoki. Aan zijn brein is Miquela ontsproten. Ze is een door de computer gegenereerd personage, dat alleen in de virtuele wereld bestaat. Het belemmert haar echter niet om allerlei relaties met bekende merken zoals Diesel, Prada, Chanel en Burberry, aan te gaan om haar legioen – van inmiddels meer dan 1,1 miljoen volgelingen, de zogeheten ‘Miquelites’ – te beïnvloeden. Blader door haar tijdlijn en je krijgt een goed beeld van haar leven dat te vergelijken is met elke andere hedendaagse it-girl. Ze doet wat dat betreft niet onder voor haar mede social influencers van vlees en bloed: ze ‘leeft’ haar leven op Instagram.

Digitale supermodellen

Wilson, die met zijn creatie Shudu Gram het eerste digitale supermodel maakte, verwacht in de nabije toekomst een explosie van digitale dubbelgangers. Iedereen zal een of meerdere digitale karakters van zichzelf creëren waarbij de wereld van virtuele beroemdheden verbleekt. Shudu is zijn manier om alvast aan deze toekomst te wennen. Met zijn digitale modellenbureau The Diigitals neemt hij alvast een voorschot op deze toekomst. Naast Shudu heeft hij ook Brenne, een model voor grote maten, en Galaxia, s’ werelds eerste buitenaardse model, in het leven geroepen. Binnenkort moeten er meer modellen volgen.

Noonoouri is een ander model dat in een razendsnel tempo de wereld verovert. Ze is 18 jaar oud en anderhalve meter lang, heeft grote amandelvormige ogen, ze woont in Parijs en omschrijft zichzelf als “schattig, nieuwsgierig en couture”. Sinds haar digitale geboorte in februari 2018 heeft Noonoouri het Instagram-account van Dior overgenomen en draagt ze in opdracht kleren van Versace, Louis Vuitton, Giambattista Valli en Supreme. Niet verwonderlijk dat Zuber haar beschrijft als ‘digitale haute couture’.

Partyen met Rihanna

Als het verhaal van Lil Miquela en Shudu Gram al de nodige vraagtekens oproept, dan versterkt het verhaal van Alex Martyn alleen nog maar dat gevoel. Wat is het geval? In 2014 kocht Martyn voor 750 dollar een rubberen alien, een relikwie uit Hollywood. Voor de grap nam hij de pop overal meer naar toe. Hij maakte filmpjes en foto’s van zijn belevenissen met de pop en publiceerde ze op een bijbehorend Snapchat en Instagram-account. Al snel werd Lil Mayo, zoals de alien inmiddels genoemd werd, een graag geziene gast op feestjes en partijen. Waar het buitenaardse wezen ook komt, iedereen wil met de pop op de foto om de ultieme selfie te maken. Het liefst op de meest wilde en controversiële manieren. “Mensen goten allerlei drank in zijn mond. Meisjes tongzoenden met hem. Eén keer heb ik hem teruggevonden met echte cocaïne in zijn neus’, zei Martyn in Vice.

“Een wereld van #nofilter bestaat niet meer”

Inmiddels weten diverse kledingmerken de kleine alien te vinden. Naast diverse sponsordeals heeft hij zelfs zijn eigen kledinglijn die onder zijn meer dan 1,7 miljoen volgers gretig aftrek vindt. Tegenwoordig is Lil Mayo wereldwijd een bekende social media-influencer in de hiphop- en skatewereld. Op diverse kanalen is te zien is hoe hij weed rookt, alcohol drinkt, met wapens poseert, rondrijdt in dure auto’s en zich omringt met bloedmooie vrouwen. Zelfs beroemdheden weten hem te vinden. Zo belde het management van Rihanna Lil Mayo op om te vragen of hij aanwezig wilde zijn op haar nieuwste feestje. Ze wilde namelijk met hem op de foto.

Het succesverhaal van Lil Mayo verbleekt bij dat van de levende internet-meme Grumpy Cat. Dankzij zijn norse blik heeft deze kat een miljoenen-imperium voor zijn baasje weten op te bouwen. Ook hier speelde de inzet van allerlei sociale media een doorslaggevende rol. De broer van eigenaar Tabatha Bundesen maakte in september 2012 een foto van de kat en publiceerde deze op het internetforum Reddit. Een internetlegende was geboren. De chagrijnige kat zien we overal terugkomen: op mokken, op T-shirts, posters, muismatten en op telefoonhoesjes. Grumpy Cat is big business.

Popart voor YouTube

Lil Miquela, Shudu Gram, Lil Mayo en Grumpy Cat zijn geen opzichzelfstaande gevallen. Ze maken onderdeel uit van een grotere trend. YouTube-karakter Poppy, ook wel bekend als That Poppy, is de tegenpool van Miquela: ze is wel echt. Eeen mens van vlees en bloed, gespeeld door de artieste Moriah Rose Pereira. Met haar zilverblonde haren, bambi-ogen en melkwitte huid lijkt ze op een androïde in de stijl van de Japanse Kawaii-cultuur. De manier waarop ze beweegt – ze knippert met haar ogen zoals een robot dat doet – en haar zachte, kinderlijke fluisterstem in de stijl van de zogenaamde ASMR (autonomous sensory meridian response) video’s – fluistervertellingen die ‘hoofdorgasmen’ veroorzaken – dragen bij aan het beeld dat Poppy nep is.

Titanic Sinclair, de producer van al deze video’s, omschrijft het werk als “een mix van Andy Warhol’s popart, David Lynch’s griezelige gedrag, en Tim Burton’s clowneske humor”. De video’s leiden tot hevige discussies op onder andere YouTube en Reddit. Daar wordt alles wat Poppy zegt en doet door met name mannelijke fans, de zogeheten Poppy Seeds, nageplozen. Zo bracht Poppy de video ‘I’m Not in a Cult’ uit, nadat er op het internet berichten verschenen dat ze deel uitmaakte van een sekte. Ook publiceerde ze een boek The Gospel of Poppy, een kruising is tussen de Bijbel en een meditatiegids, nadat mensen zich afvroegen of ze een nieuwe religie wilde beginnen. Toen mensen zich afvroegen of ze lid was van de Illuminati, kreeg ze een nieuw logo dat wel heel erg op het Illuminati-symbool leek. In de omschrijving van de video ‘I Will Apply the Makeup’ zijn een aantal letters met een hoofdletter geschreven. Volgens de Poppy Truthers bevatten deze een verborgen boodschap. Wanneer je de letters achter elkaar zet, krijg je de woorden: HELP ME PLEASE. Mensen vroegen zich af wat Poppy met deze subliminale boodschap bedoelde, wat uiteindelijk resulteerde in de video ‘Am I Okay?’, waarin ze zich afvraagt of het wel helemaal goed met haar gaat en of ze zichzelf kan herstarten (‘What if you could reboot yourself?’). Uiteindelijk eindigt de video met een shot van Poppy die spontaan uit haar neus begint te bloeden.

“Digitale media geeft de mogelijkheid om simulaties van zichzelf te maken”

Het is nooit helemaal duidelijk geworden wie of wat Poppy nu eigenlijk is of symboliseert. Is ze een robot, een internettrol, een kunstproject, de leider van een cult, een slimme satiricus of de nieuwe Kylie Jenner? Poppy is de belichaming van een schijnbare tegenstelling: enerzijds is ze een symbool voor roem in het digitale tijdperk, anderzijds is ze een artistiek commentaar hierop. ‘Zoals Warhol, maar dan voor 2018’, vatte New York Magazine het samen. Deze paradox maakt ook duidelijk waarom mensen zich zo ongemakkelijk voelen als ze naar geconstrueerde identiteiten zoals die van Lil Miquela, Kylie Jenner of Poppy kijken. Digitale media geeft de mogelijkheid om simulcra (simulaties) van zichzelf te maken. En dat is een toekomst waarbij niet iedereen zich prettig voelt.

De fembot

The New York Times brengt bovenstaande voorbeelden onder één noemer: de opkomst van de fembot. Het zijn niet alleen virtuele vrouwen die op echte vrouwen willen lijken, het zijn ook echte vrouwen die er op hun beurt virtueel uit willen zien. Als bekendste evangelist van deze trend wijst de krant Kylie Jenner aan, een telg van de Kardashian-clan. Op Instagram is heel duidelijk te zien hoe zij zichzelf voortdurend verandert. Alsof we te maken hebben met een karakter uit The Sims, waarbij je zelf voortdurend een ander uiterlijk voor je avatar kunt kiezen. Kylie Jenner laat zien dat alles aan haar uiterlijk en lichaam is aan te passen. Zo krijgt ze in de loop der tijd vollere lippen, grotere borsten en wordt haar huid steeds meer gefotoshopt. Het meest in het oog springt het haar van Kylie: van zwart naar hoogblond, van felblauw naar fluorescerend roze.

Bovenstaande verhalen worden onderschreven door de nieuwe reclamecampagne van kledingmerk Kenzo, waarin zangeres Britney Spears de hoofdrol speelt. Voor het eerst heeft zij zich laten strikken voor een high-end modecampagne. De fans raken er niet over uitgepraat. De campagne laat namelijk een Britney zien die zo digitaal gemanipuleerd is dat ze nagenoeg onherkenbaar is. In de echte wereld heeft ze wat rimpels, ouderdomsvlekjes en striae, zoals je kan verwachten bij een dertigplusser. In de campagne is dit alles digitaal weggepoetst en wordt ze gepresenteerd als de ultieme popster, geperfectioneerd door de media.

Nep is het nieuwe echt

In zijn boek ‘Simulcra and Simulation’ (1981) beargumenteert de Franse filosoof Jean Baudrillard dat de mens het contact met de echte wereld verloren heeft, omdat technologie en media onze perceptie van de realiteit en de door de beeldcultuur gecreëerde illusie van de werkelijkheid, doen samensmelten. ‘Hyperrealiteit’ noemt Baudrillard dit met een mooi woord. In het tijdperk van de massamedia wordt onze perceptie van de wereld indirect via allerlei simulacra, zoals symbolen, tekens, foto’s, video’s, schilderijen et cetera, gevormd, in plaats van door eigen observaties en ervaringen. Omdat een simulacrum een kopie is zonder origineel, is het dus niet meer te herleiden naar iets echts. Als je naar het journaal op de televisie kijkt, dan observeer je niet de realiteit, maar een schijnbeeld van de realiteit. Deze mediabeelden kunnen al dan niet bewust gekleurd of gemanipuleerd zijn.

“Technologie en media laten onze perceptie van de realiteit en de illusie van de werkelijkheid samensmelten”

Social media werd in het begin gebruikt om dagelijks verslag te doen van ons leven. Recentelijk wordt het steeds duidelijker dat tools als Instagram en Snapchat met name gebruikt worden om de realiteit mooier te maken dan ze in werkelijkheid is. Een wereld van #nofilter bestaat niet meer. Het leven imiteert de kunst.

Freelance journalist Liesbeth Rasker verzamelt Instagramclichés. Jaren geleden viel het haar op dat veel foto’s geënsceneerd zijn en als twee druppels water op elkaar lijken: “Of ze kieken idyllische picknickscènes, waarbij al het eten tot op de millimeter nauwkeurig is uitgestald. Of een foto voor de Eiffeltoren in Parijs, maar dan wel allemaal precies op dat ene randje waarop het uitzicht het mooist is en zijzelf ook goed in beeld komt. En natuurlijk de beroemde poolfloaties, waarop ze in hun beste bikini en met strak gepoetst lichaam nonchalant in een helderblauw zwembad dobberen.” Als reden voor de identieke foto’s voert Rasker aan dat wat de ander met succes doet, jij precies zo wil.

We leven wat dat betreft steeds meer in een foto. Het is een trend die al tijden waarneembaar is. Het is niet alleen het maken van de ultieme selfie, al dan niet met een duckface, maar het is ook de wijze waarop we deelnemen aan het leven. Alles moet voor het oog van de camera worden vastgelegd en gedeeld. Denk bijvoorbeeld aan hoe we tegenwoordig een live concert beleven, door met onze smartphone op te nemen wat er op het podium gebeurt. Het beeldscherm van onze telefoon wordt de lens waardoor we naar de artiest kijken. We zijn als het ware een toeschouwer van onze eigen beleving.

Het directe gevolg is dat we een cultuur gecreëerd hebben, waarin de kopie belangrijker en populairder is dan het origineel. Het echte leven vormt zich steeds meer naar onze collectief gedeelde fantasie. De vraag roept zich op wie er nu eigenlijk op wie lijkt? Lijkt Miquela op haar mede social influencers naar wiens evenbeeld ze gemodelleerd is, of lijken deze influencers juist steeds meer op haar? Met haar bestaan doet Miquela ons nadenken over wat echt is en wat niet.

“We zijn toeschouwers van onze eigen beleving”

Door niet echt te bestaan, maakt Miquela duidelijk dat de scheidslijn tussen de virtuele en de gewone realiteit steeds meer vervaagt. Een werkelijkheid waarin de echtheid sowieso al ver te zoeken is. Met een tool als Photoshop is het immers al jaren mogelijk om ongewenste pukkeltjes en moedervlekjes weg te poetsen. Miquela is wat dat betreft niet minder nep dan de geconstrueerde identiteiten van haar concullega’s die “met het mes (Kim Kardashian), de spuit (Kylie Jenners lippen, Nicki Minajs billen) en make-up (NikkieTutorials) perfectie nastreven.”

“Ik denk dat de meeste beroemdheden in de populaire cultuur virtueel zijn”, vertelde Miquela in een interview aan de BBC. “Het is ontluisterend om te zien hoe verkeerde informatie en memes onze democratie aantasten, maar ik denk dat het de kracht van ‘virtueel’ aantoont. Uiteindelijk vormt ‘virtueel’ onze realiteit en ik denk ik daarom zo gepassioneerd ben over het gebruik van virtuele ruimtes zoals Instagram om positieve verandering te pushen.”

Het is misschien een vreemde gedachtenkronkel, maar Miquela en haar soortgenoten zouden wel eens het antigif kunnen zijn om ons te wapenen tegen een wereld waarin list, manipulatie, bedrog en nepnieuws hoogtij vieren.

Dit artikel is het eerste deel van een serie, waarbij Sander Duivestein ingaat op de wereld van ‘echt is nep.’