Dit was 2021 in retail: Faillissementen, Beursgangen en terugtrekkende merken

Alweer een jaar in de pandemie en vol met ophef

Traditiegetrouw schrijf ik elk jaar op deze plek een terugblik op het jaar. Weer een jaar in de pandemie en vol ophef. Als we uitzoomen van alle discussies, wat bracht 2021 voor merken en het retaillandschap?

Faillissementsgolf blijft uit

Het aantal faillissementen zou in 2021 twee tot drie keer zo hoog liggen als in 2019, zo voorspelden economen van ING vorig jaar. De prognose was dat 1,5 procent tot 2,5 procent van alle bedrijven failliet zou gaan, wat neerkomt op 6.500 tot 10.000 bedrijven die aan betalingsproblemen ten onder zouden gaan.

De gevreesde golf van bedrijfsfaillissementen en dan met name in de retail, bleef in 2021 uit. Dit is overigens vooral te danken aan de steunpakketten van de overheid. Die waren ook nodig, want het was voor veel ondernemers afzien dit jaar met lockdowns en een avondklok. Er is momenteel een stijging van het aantal faillissementen te zien in, maar wanneer je de cijfers vergelijkt met twee jaar geleden, blijft het aantal faillissementen opmerkelijk laag. De vraag is of de steunpakketten ook bedrijven in leven houdt, die misschien zonder de pandemie al waren omgevallen.

Bron grafiek: CBS.

Failliet of niet

Kijkshop

Ondanks het lage aantal faillissementen verdwenen dit jaar toch een aantal bekende merken. April was bijltjesmaand. Drie bekende merken vielen in dezelfde maand om. Eind april viel het doek voor de opvolger van de bekendste vitrinewinkel van Nederland; Kijkshop. De vitrinewinkel was een al een tijd uit het straatbeeld verdwenen en onder een nieuwe eigenaar verder gegaan als online dozendoorschuiver, ook wel ‘dropshipping’ genoemd. Volgens Kijkshop-eigenaar Konrad van den Bosch was het failliet een gevolg van een tekort aan liquide middelen. Maar de curator had ernstige twijfels bij de reden die het bedrijf gaf voor zijn bankroet. In het faillissementsverslag gaf de curator aan dat er door het waarschijnlijke ontbreken van veel administratie sprake was van onbehoorlijk bestuur. Als er aangetoond kan worden dat er sprake is van onbehoorlijk bestuur (paulianeus handelen), kan Van den Bosch persoonlijk aansprakelijk gesteld worden.

BoekenVoordeel

Winkelketen BoekenVoordeel vroeg ook in april faillissement aan, 86 winkels zouden sluiten. Door de gedwongen sluiting wegens corona kwam het bedrijf in problemen en liep de schuldenlast onoverkoombaar hoog op. Overheidssteun, een flexibele opstelling van leveranciers en extra investeringen van de eigenaar mochten niet baten. Daardoor was het volgens de winkelketen niet meer verantwoord om verder te gaan met het bedrijf.

Opvallend genoeg maakte de keten een maand later een doorstart. Van de 86 winkels konden er 65 tot 75 doorgaan. De curator ging akkoord met een voorstel van de familie Rozendaal, de originele oprichters van de keten. Van de 400 medewerkers behielden ongeveer 270 hun baan.

D-reizen

Dan een van de opmerkelijkste faillissementen van dit jaar: reisbureau D-reizen. D-reizen telde meer dan 1.100 werknemers en 230 reisbureaus. Een grote klant van D-reizen was TUI. Door de coronacrisis waren er nauwelijks inkomsten, waardoor het reisbedrijf in financiële problemen kwam. Bijzonder was dat de twee eigenaren de merknaam van D-reizen vlak voor het faillissement naar hun privébedrijf hadden overgeheveld. Er zouden bovendien tientallen miljoenen euro’s aan vooruitbetaalde vakanties spoorloos zijn. Zo zou touroperator TUI zo’n 9 miljoen euro ‘kwijt’ zijn, ook kleinere reisbedrijven zouden de klos zijn. Dat geld zou onder meer gebruikt zijn voor het aflossen van kredieten aan aandeelhouders, adviseurs, huur van panden en personeel. Eerder kwam al aan het licht dat D-reizen voor liefst 42 miljoen aan vouchers heeft uitgegeven aan ongeveer 22.000 klanten.

Aan de afwikkeling van het faillissement van de moedermaatschappij van D-reizen, D-RT, hebben de curatoren hun handen vol. Behalve mogelijk onbehoorlijk bestuur doen zij onder andere onderzoek naar paulianeus handelen, waarbij mogelijk ongebruikelijke transacties voor het faillissement hebben plaatsgevonden. D-reizen maakte wel een doorstart. Prijsvrij Vakanties nam rond de zomer de merknaam en een deel van de winkels over. Maar het hele proces ging trager dan verwacht. Volgens directeur Marc van Deursen van Prijsvrij, hadden de voormalige bestuurders van de reisbureauketen achter de schermen nog geprobeerd winkels ‘weg te kapen’. Een bijzonder verhaal.

Miss Etam en Steps

Voor 298 medewerkers van kledingwinkels Steps en Miss Etam begint 2021 erg slecht. De rechter spreekt in februari het faillissement uit over het bedrijfsonderdeel bij moederbedrijf NXT Fashion waarin zij waren ondergebracht. Eigenaar Martijn Rozenboom verklaarde dat de door de overheid ingestelde lockdown de directe aanleiding was. Het UWV wees vervolgens de aanvraag voor de NOW-regeling af. Het UWV zag de ketens na de tijdelijke doorstart als nieuwe ondernemingen. Vakbond AVV beschuldigde ‘bedrijvendokter’ Martijn Rozenboom echter er van de ketens vergaand ontmanteld te hebben. Rozenboom zelf stelde dat hij zwaar teleurgesteld was. Hij noemde de gang van zaken ‘ontzettend triest voor de werknemers’: ,,Ik heb deze merken juist gekocht omdat ik een goede toekomst voor ze zag. Door de lockdown moesten plotseling alle winkels dicht. Voor een bedrijf dat uit het dal omhoog krabbelt, komt die klap extra hard aan.”

Verschuiving naar online?

De verschillende lockdowns hebben grote invloed gehad op ons winkelgedrag. Een enorme omzet- en winststijging van online spelers lag daarom in de lijn der verwachting. Te zien is dat consumenten tijdens de lockdowns massaal hun spulletjes online gaan bestellen. Maar, consumenten blijken toch terug te keren naar de fysieke winkels wanneer ze weer open waren.

Hoewel de omzet van de detailhandel groeide, groeide de omzet door internetverkopen niet elk kwartaal even hard. Volgens het CBS werd er nog een recordgroei behaald in de eerste drie maanden van 2021 van ruim 85 procent ten opzichte van een jaar eerder. Maar sinds het heropenen van de fysieke winkels in het tweede kwartaal van 2021 stegen de internetverkopen van de detailhandel met ‘slechts’ 17 procent, waardoor de groei weer vergelijkbaar is met de jaren voorafgaand aan de coronacrisis. De consument was weer in de winkels te vinden. We shoppen dus voornamelijk massaal online, wanneer het niet anders kan.

Wat ook groeide was het aantal commerciële webshops. Volgens het CBS zijn er nu eind 2021 bijna 48.000 geregistreerde webshops in Nederland. 37,5% van die webshops verkoopt kleding. Begin 2020 waren er 12.000 kledingwebshops, eind 2021 is dit aantal gestegen tot bijna 18.000. Het overgrote deel van de webshops is overigens éénpitter, oftewel hebben maar 1 eigenaar.

Beursgangen

Het gaat ondanks de pandemie economisch gezien gewoon goed in Nederland. “In de economie zit bijna alles boven de trend, en bijna alles neemt toe”, aldus Peter Hein van Mulligen, hoofdeconoom van het Centraal Bureau voor de Statistiek. “Het was het jaar van de onstuimige heropening”, volgens Sandra Phlippen, hoofdeconoom van ABN Amro tegenover de NOS. De economie groeide hard toen de coronaregels in de zomer werden versoepeld. Het geld dat burgers in de lockdowns hadden gespaard, werd massaal uitgegeven.

Dus bedachten een aantal bedrijven om de stoute schoenen aan te trekken en een beursgang aan te kondigen. Blokker, Wehkamp, Coolblue en Bol.com, allemaal wilden ze naar de beurs dit jaar. Blokker kondigde dit vorig jaar al aan, dit jaar leek het dan echt waarheid te worden dat consumenten een stukje Blokker konden kopen. Toch kondigde Blokker begin december aan de beursplannen „voor onbepaalde tijd” uit te stellen. De reden: ‘De huidige omstandigheden in retailland’.

Ook Coolblue stelde haar aangekondigde beursplannen uit. Het bedrijf weet dit aan ‘de huidige onzekerheid op de financiële markten’. De coronacrisis zorgde er volgens topman Pieter Zwart voor dat investeerders terughoudend waren ten aanzien van beursgangen in de webwinkelbranche.

Een bijzonder reden van de twee retailbedrijven. De beurzen doen het dit jaar erg goed, zowel de AEX (25 grootste fondsen) als de AMX (soort Eerste Divisie voor beursfondsen) staan in de plus. Het zegt dan ook veel meer over de huidige situatie bij de retailbedrijven dan over het financiële klimaat.

Coolblue

Een beursgang is een kostbare stap, je zit niet zo maar op de beurs. Een voortraject is dat er een rondgang langs potentiële investeerders / kopers wordt gemaakt om te peilen wat zij voor aandeel van het bedrijf over zou hebben. In het geval van Coolblue wilde het bedrijf 150 miljoen ophalen via de beurs. Wat overigens een vreemde manier is om geld op te halen, dit hadden zij ook makkelijk via eigen investeerders kunnen ophalen. Het was de bedoeling om in de zomer al naar de beurs te gaan, maar toen stelde Coolblue ook al de stap uit. De reden was een bijzondere; er moesten nog mensen ingewerkt worden. Daarbij was een belangrijke rol weggelegd voor de cfo Daphne Smit. Maar ze ging zwangerschapsverlof, aldus Coolblue. Dus werd de beursgang uitgesteld.

Wat er vervolgens bij Coolblue gebeurde was dat zakenbankiers en analisten van mening verschilden over de waarde van het webwinkelbedrijf, de schattingen liepen uiteen van 3 miljard tot 6 miljard euro. Wat niet hielp was dat tijdens dit proces uit niet-publieke rapporten van bankanalisten zou naar voren kwam dat het bedrijf kampte met een tekort aan bezorgers en personeel in zijn distributiecentrum. Tussen 3 en 6 miljard zit een heel groot gat. Waarschijnlijk was er interesse in een aandeel Coolblue voor een lagere prijs dan Coolblue zelf in gedachten had. En is dit de reden dat de beursgang voorlopig is uitgesteld.

Blokker

Voor Blokker geldt hetzelfde verhaal. Het enthousiasme voor een aandeeltje Blokker viel waarschijnlijk dermate tegen dat Blokker het plan in de ijskast heeft gezet. Terwijl volgens Blokker-eigenaar Witteveen een beursgang noodzakelijk is voor de toekomst van de onderneming. Wanneer Witteveen weg wil, verdwijnt ook zijn kapitaal en zal Blokker het zelf moeten doen. Ander kapitaal dan Witteveens diepe zakken is dus broodnodig. Of van uitstel ook afstel komt, durft Witteveen niet te zeggen. “We moeten eerst weer even een normaal leven gaan leiden”, zegt hij. ” Wanneer dit allemaal achter ons is, weet niemand. Ik kan niet in een glazen bol kijken.

Wat helemaal een bijzondere reden is om naar de beurs te gaan is omdat niemand het bedrijf wil kopen. Deze opmerkelijke duiding is afkomstig van online retailer Wehkamp. De Amerikaanse grootaandeelhouder van de webwinkel Wehkamp brengt in november naar buiten dat het Wehkamp naar de beurs wil brengen. De Amerikanen hadden de maanden daarvoor geprobeerd om het bedrijf te verkopen, maar dat was niet gelukt. Wehkamp noteerde dit jaar na jaren van verlies een schamel plusje van nog geen 250.000 euro. Bijzonder gezien de enorme groei van andere online spelers. De vraag is dan ook wie er zit te wachten op een aandeel Wehkamp, met zulke onzekere cijfers.

Bol.com

De enige retailer die een logische beursgang gaat maken is m.i. Bol.com. Negen jaar geleden kocht Ahold Delhaize voor 350 miljoen euro webwinkel Bol.com. De verwachting is dat de omzet dit jaar uitkomt op 5,5 miljard euro. Als alles goed gaat krijgt Bol.com in de tweede helft van 2022 een notering op de beurs. Door een beursgang krijgen we ook voor het eerst inzage in de cijfers van Bol.com. Tot op heden communiceert Ahold nooit individuele cijfers van Bol.com. De verwachting is dat deze beursgang wel gewoon doorgaat.

Merken en hun terugtrekkende bewegingen

Over terugtrekkende bewegingen van de beurs is het een kleine stap naar terugtrekkende bewegingen van merken en hun bekende ambassadeurs. 2021 stond weer bol van de ophef over bekende personen. Bedrijven worstelen opzichtig met hoe ze moeten omgaan als hun eigen levende reclameborden ineens rare of kwetsende zaken doet of verkondigt.

Het is op papier allemaal zo mooi. Een BN-er aan jouw merk verbinden, die precies handelt en wandelt zoals het bedrijf dat graag ziet en ook zegt te doen. Zo ook geurtjesverkopen Rituals, zij gingen dit jaar een samenwerking aan met de Moonsisters. De zusje Van Lexmond pasten perfect in het rustieke en naar balans zoekende levensstijlplaatje van Rituals. Tot uit onderzoek van een tv-programma de edelstenen die de ‘maanzusters’ verkochten, namaak bleken te zijn. Ook bleken de zussen Van Lexmond meermaals weten dat ze tegen het vaccinatiebeleid zijn. Erg ongemakkelijk voor een bedrijf. Rituals verwijderde stiekem een interview met de Moonsisters en sloot af met de klassieker dat ze ‘de ophef betreurden’.

En als je het over ophef hebt, dan heb je het over Erica Meiland. Bedrijven wisten niet hoe snel ze hun sponsorcontracten en samenwerkingsovereenkomsten moesten doorscheuren. Kaartenfabrikant Hallmark, matrassenmerk Emma, Nivea huidverzorging, Milka en Hello Fresh, allemaal wilden ze niet meer met de Meilandjes geassocieerd worden. Er was ophef ontstaan rondom de uitspraken die Erica Meiland over moslims in haar boek deed.

De pandemie lijkt sowieso te zorgen dat BN-ers vreemde dingen doen en daar bedrijven waarmee ze samenwerken in lastige situaties te brengen. Denk aan Doutzen Kroes, die naast modellenwerk zich ineens opwierp als coronadeskundige en hier en daar wat complotten naar haar miljoenen volgers gooide. Of Marco Borsato, die door allerlei wilde verhalen zijn imago in het putje ziet verdwijnen. Borsato besloot alvast zelf maar om terug te treden als ambassadeur van Warchild. Moet een bedrijf naast ‘haar’ BN-er blijven staan, ook in minder leuke tijden. Of is het volstrekt logisch en gepast dat bedrijven de banden met iemand onder vuur doorsnijden? Hoe zwaar wegen de principes van deze bedrijven?

Wat gaat 2022 brengen?

Op papier staat Nederland er niet slecht voor. Het is de vraag wanneer de steunpakketten komend jaar aflopen of de bedrijven het zelf weer kunnen oppakken. Als je kijkt naar de bedrijven die nu zijn omgevallen, zijn zij niet per sé door de crisis omgevallen. Er speelde al veel op de achtergrond of er was al jaren sprake van tegenvallende resultaten of mismanagement. De crisis is het laatste dominosteentje. Wanneer de coronacrisis niet meer leidt tot ingrijpende maatregelen, zullen de meeste bedrijven kunnen doorgroeien of herstarten. Al zullen er altijd verrassingen tussen zitten. De uitdaging is om dan dieper te kijken dan alleen de uitleg van de bedrijven, vaak zitten er andere redenen achter. De ophef zal in iedere geval niet verdwijnen, een zorgwekkend resultaat van een nieuwe ‘cancel cultuur’. Wat niet bevalt, moet weg. Hier gaan bedrijven een zware dobber aan krijgen, hoe blijf je staan wanneer het bedrijf of een ambassadeur onder vuur te komt te liggen? Op naar een uitdagend 2022!