Voorlopig bieden platformen als Blendle journalisten nog geen boterham

Er is veel hoop dat nieuwe in opkomst zijnde uitgeefplatformen als Blendle op termijn een oplossing te bieden voor de huidige crisis in de journalistiek waarbij inkomsten dalen, steeds meer titels verdwijnen en journalisten hun baan verliezen. Voorlopig hebben deze platformen nog een lange weg te gaan en bieden ze in hun huidige vorm nog geen substantiële inkomstenbron voor de gemiddelde journalist.

Dit artikel is geschreven samen met Chris Aalberts.

De journalist als freelancer

Waar journalistieke media vroeger een monopolie hadden op het verstrekken van informatie, zijn er door internet meer alternatieven dan ooit. Burgers hoeven niet meer te betalen voor nieuws, maar kunnen het 24 uur per dag gratis verkrijgen. Kranten en tijdschriften maakten jarenlang succesvol een bundeling van nieuws en actualiteit met verdiepende en verstrooiende achtergrondartikelen. Het verdienmodel van de traditionele journalistiek gebaseerd op abonnementen en gebundelde content staat op alle fronten onder druk met als gevolg: dalende oplages voor kranten en tijdschriften, titels verdwijnen of worden verkocht en journalisten raken hun baan kwijt.

Deze ontwikkelingen hebben grote gevolgen voor journalisten. Vroeger was de journalistiek een betaalde baan met een vast contract. De nieuwe journalist is in de regel echter freelancer die tegen lage tarieven flexibel inzetbaar is voor verschillende titels. De freelancer moet meer dan ooit zijn eigen werk verkopen. Welke mogelijkheden staan er anno nu tot zijn beschikking en vormen deze een volwaardig alternatief?

Platformen voor freelancers

Intussen zijn er nieuwe initiatieven in opkomst zoals Blendle, Yournalism en TPO Magazine die proberen de journalistieke markt te vernieuwen en nieuwe inkomstenstromen te genereren.

Sinds enige tijd bestaan er verschillende journalistieke platformen. De online kiosken Blendle en Elinea verkopen losse artikelen uit bestaande kranten en tijdschriften. Bij Blendle betalen lezers per artikel, bij Elinea mogen ze voor een vast bedrag per maand onbeperkt uit het aanbod lezen. TPO Magazine geeft journalisten een eigen kanaal waarop consumenten zich voor enkele euro’s per maand kunnen abonneren. (Deze artikelen zijn ook via Blendle en Elinea beschikbaar). Bij het platform Yournalism kunnen journalisten een gerichte crowdfundingcampagne voeren om geld in te zamelen voor een onderzoeksproject.

Wie profiteert?

Het gevolg van dit los verkopen van artikelen of via abonnementen en projecten is dat journalisten steeds meer zelf een (moeten) merk worden. Ze moeten meer dan ooit nadenken over de marktwaarde van hun artikelen: de titel, de keuze van het onderwerp en het eigen profiel van de journalist worden bepalend voor wat hij ermee kan verdienen. Slechts enkele grote namen slagen erin om via deze nieuwe weg substantiële en meer structureel inkomsten te verwerven en dan nog blijven de omzetten laag, mede door de beperkte houdbaarheid van de content en het beperkte Nederlandse taalgebied.

De meeste freelance journalisten is echter een ander lot beschoren. In veel gevallen verdient deze niets extra’s omdat hij de rechten van zijn artikelen heeft overgedragen aan de uitgevers van kranten en tijdschriften in wier opdracht hij geschreven heeft. Nu er digitale platformen bij zijn gekomen als extra verkoopkanaal, profiteren de uitgevers daarvan in de vorm van extra inkomsten (die vooralsnog de dalende inkomsten in andere kanalen niet compenseren), niet de oorspronkelijke auteur. Er is nog discussie gaande of er voor deze nieuwe digitale openbaarmaking van artikelen extra moet worden betaald door uitgevers aan freelancers. Uitgevers voelen daar weinig voor.

In de muziekindustrie krijgen artiesten wel inkomsten uit digitale distributiekanalen maar is er nog steeds veel discussie over de verdeling van de inkomsten tussen de auteurs, producent, uitgever en uitvoerende artiest. Zelfs grote artiesten als Taylor Swift, Tom Yorke (Radiohead) en The Beatles zijn ontevreden over de opbrengsten uit muziekdiensten als Spotify en stellen hun werk daarom slechts gedeeltelijk of helemaal niet beschikbaar. Hier zien we dat net als in de journalistiek vooral de uitgevers profiteren van nieuwe uitgeefplatformen.

Concurrentie tussen platformen en uitgevers

Pas als het aantal gebruikers van de online platformen sterk groeit, zouden de nieuwe online platformen een alternatief kunnen worden voor het verkopen van artikelen aan bestaande media. Dan zou de individuele freelance journalist een echte keuze krijgen waarbij hij kan afwegen wat voor hem het meeste oplevert aan inkomsten op de korte en langere termijn.

In die situatie worden platformen als Blendle en Elinea een concurrent voor de bestaande uitgevers en media. Enerzijds omdat ze erin slagen op een nieuwe en innovatieve manier beter in te spelen op de wensen van lezers (zoals de lezersmarkt vergroten), anderzijds omdat ze nieuwe verdienmodellen ontwikkelen waarmee freelance journalisten een inkomen kunnen verdienen. Succesvolle platformen bedienen immers beide zijden van de markt evenzeer: de vraag (lezers) en het aanbod (journalisten).

Verdere ontwikkeling van uitgeefplatformen nodig

De huidige platformen zijn daartoe nog onvoldoende in staat. Er zouden meer mogelijkheden moeten komen voor journalisten om zich te profileren, een fanbase op te bouwen en de vindbaarheid, herkenbaarheid en kwaliteit van artikelen en journalisten moet worden vergroot. Een combinatie met crowdfunding kan ook tot de mogelijkheden behoren.

Kortom: er is behoefte aan een uitbouw van de uitgeefplatformen en daarbij de ontwikkeling van nieuwe verdienmodellen voor journalisten. Zo ontwikkelt YouTube nieuwe abonneemogelijkheden voor vloggers en laat Facebook auteurs meedelen in de opbrengsten van reclames die bij hun artikelen en in de tijdlijnen van gebruikers worden vertoond.

Het is zelfs denkbaar dat de uitgeefplatformen zelf nieuwe bundels van artikelen gaan verkopen, als ware het eigen ’titels’. Ze kunnen op zoek gaan naar onderscheidende content en een onderscheidend profiel en kunnen journalisten gaan betalen voor exclusiviteit. Dit is vergelijkbaar met wat Netflix heeft gedaan met eigen televisieseries. In de Verenigde Staten zien we dit soort ontwikkelingen bij nieuwsmedia als Buzzfeed.

Onafhankelijke journalistiek?

Lossen deze platformen de ‘crisis’ in de journalistiek op? Wat betreft de inkomsten kunnen op termijn mogelijk meer journalisten leven van de inkomsten uit platformen naarmate deze populairder worden bij lezers. Toch blijkt uit de muziekindustrie dat er nog een lange weg te gaan kan zijn voor de inkomsten uit digitale platformen een vervanging zijn voor dalende inkomsten elders.

Daarnaast blijft er een inhoudelijke uitdaging van onafhankelijkheid. Journalisten werden vroeger door hun media-organisatie beschermd tegen bijvoorbeeld rechtszaken van grote bedrijven of kregen juridische ondersteuning om de overheid tot openbaarheid te dwingen en ze behielden hun inkomen. Dit valt weg nu journalisten steeds vaker eenpitter zijn. Journalist Jelle Brandt Corstius had maandenlang lagere inkomsten uit nevenactiviteiten als praatjes en dagvoorzitterschappen, nadat hij als journalist had opgeroepen dat een topbankier zijn bonus moest terugbetalen.

Ook kan het lastiger worden voor journalisten om zich voor lange tijd vast te bijten in een bepaald onderwerp wanneer ze doorlopend moeten produceren om in hun levensonderhoud te voorzien en doorlopend clicks nodig hebben op Blendle en Elinea om iets te verdienen. Of druk zijn met het voortdurend voeren van crowdfundingcampagnes waarvan nog onzeker is of het zal lukken om meerdere malen achter elkaar, bijvoorbeeld jaarlijks, een succesvolle crowdfundingcampagne te voeren, die gemiddeld maximaal 6.000 euro oplevert (gebaseerd op gegevens van Yournalism in 2015).

Vooralsnog is er nog een lange weg te gaan voordat we met deze platformen kunnen spreken van een versterking van de kritische onafhankelijke journalistiek. Daarmee blijft de vraag overeind in hoeverre een kritische onafhankelijke journalistiek kan worden ‘overgelaten’ aan commerciële uitgeefplatformen.

Dit artikel is een bewerking van en vervolg op het stuk ‘Journalistieke platformen: wie profiteert?’ dat eerder verscheen in het boek De kracht van platformen.