Caspar Sonnen (IDFA): “De mooiste kunstwerken hebben een link met de werkelijkheid”
Eind november vindt de elfde editie van DocLab plaats, dé plek waar de grenzen van documentaire maken worden verkend. Begonnen als klein bij-programma van het documentairefestival IDFA, is het inmiddels uitgegroeid tot een serieus onderdeel van het evenement. En waar het IDFA voornamelijk de traditionele documentaires laat zien, onderzoekt DocLab nieuwe media als virtual reality en kunstmatige intelligentie en zijn de uitingsvormen heel divers. “Het loopt uiteen van installaties tot kleine appjes tot grote interactieve kunstwerken”, aldus Caspar Sonnen, hoofd nieuwe media IDFA. Hij was in Top Names te gast bij het vieren van de tiende editie.
Om het tienjarige bestaan te vieren, bundelde DocLab de 100 projecten die de tand des tijds hebben doorstaan: The Interactive Canon. De lijst werd samengesteld door een groep internationale curatoren uiteenlopend van mensen van de BBC, Arte, MIT en individuele kunstenaars. Wat opvalt: in de lijst zijn opvallend veel Nederlandse producties terug te vinden.
“Tien jaar geleden hadden we net een soort van bloeiperiode achter de rug en toen raakte Nederland een klein beetje achter op landen als Frankrijk en Canada en de Verenigde Staten. Ik denk de laatste paar jaar, mede door een aantal maatregelen vanuit de politiek, Nederland weer echt goed aan de weg aan het timmeren is. Daarnaast valt de spreiding van het type projecten op.”
“Een nieuw medium is niet iets van één jaar”
Eén van de lessen van tien jaar nieuwe media: “Een nieuw medium is niet iets van één jaar. Virtual reality (VR) komt niet één jaar op en is dan klaar. In 2011 hadden wij ons eerste VR-project, vanaf 2014 hebben we er ons echt goed op gericht. En dit jaar gaan we nuchterder om met de hype: we maken er graag gebruik van en we moeten de taal gaan ontwikkelen. Dus ik denk dat VR volwassen aan het worden is.”
Kunstmatige intelligentie staat nog aan het begin van een dergelijk traject. “Nieuwe media wordt in die zin een belangrijker onderdeel van het festival. En dat is ook echt zoeken: hoe kun je die werelden steeds meer bij elkaar brengen. Want op heel veel fronten is het zo dat wij nog steeds een digitale speeltuin zijn waar hele rare experimenten plaats kunnen vinden. Maar je ziet ook dat die experimenten over een paar jaar gemeengoed worden.”
De trend waar Sonnen veel potentie in ziet is ‘performance and participation’. “Iets waarvan je kunt zeggen: dat is web 2.0. Iets van 10 jaar geleden, toen mensen mee gingen doen, dat is toch niks nieuws? Maar daar zie je dat mensen terecht zeggen: daar hebben we heel veel mee geëxperimenteerd maar de juiste vorm hebben we nog niet gevonden. Als je kijkt naar het internet, dan zien we nu ook een wat conservatiever internet dan tien jaar geleden. Tien jaar geleden, toen social media net opkwamen, vonden we online opeens gelijkgestemden en stelden we ons kwetsbaar op. We deelden onze geheimen online waardoor bepaalde subculturen elkaar konden vinden. Als ik kijk naar mezelf en mensen om me heen dan denk ik dat we social media steeds meer professioneel zijn gaan gebruiken, steeds meer om te zenden, dat we het steeds meer gebruiken als een filter op het nieuws: de filterbubbel. Ik post steeds minder persoonlijke dingen online, ik ben daar terughoudender in en dat geldt ook voor mensen om mij heen. En dat merken kunstenaars ook terwijl die ook denken: daar moeten we wat mee.”
“Het internet is niet meer zo leuk en veilig als we dachten dat het was”
Een andere interessante trend zijn de interactieve projecten die ons laten nadenken over onze eigen rol in technologie. “We hebben een aantal jaren gehad waarin er ontzettend veel is gebeurd: Snowden, Wikileaks, waardoor wij en masse een beetje wakker geworden zijn: het internet is niet meer zo leuk en veilig als we dachten dat het was. Dan gaat het vaak over foute bedrijven of regeringen. Maar wat ik interessant vind, zijn de werken die ons laten nadenken over waarom doen we dit? Wij zijn toch eigenlijk zelf degene die al die dingen online zetten.”
Een mooi voorbeeld wat Sonnen betreft is de installatie Follower: een project waarbij je een halve dag fysiek gevolgd werd zonder dat je het echt merkte of wist. “Dus eigenlijk hetzelfde als Facebook of Twitter: je post wat maar je weet niet wie het allemaal ziet of liket. Je weet alleen dat iedereen meekijkt, dat is een heel prettig gevoel. Blijkbaar zijn wij heel eenzaam en vinden we dat prettig. Follower liet je dat voelen in de fysieke wereld, heel interessant, alleen al door het feit dat mensen daarover nadachten.”
DocLab in de loop van de tijd uitgegroeid tot één van de meest belangrijke platforms voor interactieve documentaires. Vijfhonderd daarvan zijn online te bekijken. “Het ingewikkelde daarvan is: nieuwe media ontwikkelen zich snel. Heel veel is ontwikkeld voor Flash, dat inmiddels ter ziele aan het gaan is. Een enorme frustratie. Het vaststellen van de canon met 100 werken was de eerste stap: laten we in ieder geval beginnen met een lijst waarvan we collectief kunnen zeggen: daar beginnen we.”
Inmiddels wordt er ook hard gewerkt aan andere manier en van bewaren. Zo wordt van het bejubelde Bear 71, een Web-VR versie gemaakt, waarbij Google een helpende hand heeft toegestoken. “Ook een techgigant als Google heeft showcaseprojecten nodig, dus iets als Web-VR wordt graag omarmd. En dat is iets waarvan ik hoop dat we meer gaan doen de komende tijd. Het is ook geschiedschrijving en als we niet oppassen is het straks voor een heel groot deel weg.”
De afleveringen van Top Names zijn via Soundcloud en iTunes als podcast beschikbaar dankzij sponsoring van Merchandise.