Sander Duivestein

Trouwen met een avatar, complete reclamecampagnes met virtuele sterren en concerten van hologrammen. Het fenomeen van virtuele beroemdheden en digitale mensen is niet nieuw: in de jaren negentig werden we al geconfronteerd met Max Headroom. De Gorillaz, bestaande uit vier cartoonkarakters, won een Grammy Award en Terre des Hommes spoorde met Sweetie duizenden sekstoeristen op. Maar nu zijn we aangekomen in het tijdperk waar iedereen de instrumenten heeft om avatars te creëren. Wat gebeurt er met mensen, bedrijven en onze maatschappij als de grenzen tussen de fysieke werkelijkheid en de digitale realiteit vervagen? Hoe weten we straks nog wat authentiek is en wat niet? 

Met virtuele beroemdheden, digitale supermodellen en fembots is het duidelijk dat we in een tijdperk terechtkomen waarbij we onze ogen en oren niet langer kunnen vertrouwen. We hebben een cultuur gecreëerd waarin de kopie belangrijker en populairder is dan het origineel. Het echte leven vormt zich steeds meer naar onze collectief gedeelde fantasie. En waarbij verkeerde informatie en memes onze democratie aantasten, toont het tevens de enorme kracht van 'virtueel'.

Lil Miquela Sousa is een 19-jarig Braziliaans Amerikaans model. Ze wordt gekenmerkt door een sproetjesgezicht met volle lippen en twee kleine knotjes op haar hoofd. Ze draagt dure designerkleding, krijgt backstage-passen voor exclusieve evenementen, heeft op de cover gestaan van gerenommeerde tijdschriften, nam tijdelijk het account van Prada over ter promotie van hun nieuwe collectie en heeft via Spotify de goed beluisterde single 'Not Mine' uitgebracht. Ook komt ze op voor transgenderrechten, steunt ze de LGBT-gemeenschap en maakt ze zich sterk voor de Black Lives Matter-beweging. Kortom, ze leidt dat perfecte droomleven waar wereldwijd tienermeisjes over dromen. Er is slechts één 'probleem'. Ze is niet echt.

Een paar weken geleden deed rapper Sjors mijn wenkbrauwen fronsen met zijn zelfgemaakte sekstape, waarin hij voor het oog van de camera een shemale aan stukken trok. Het internet kon die dag uit. Een paar dagen later werd ik verrast door een artikel op Motherboard. Met het softwareprogramma ‘FakeApp’ bestuur je een neuraal netwerk dat het mogelijk maakt om gezichten van beroemdheden op lichamen van pornosterren te plakken. Je wildste fantasieën worden op deze manier werkelijkheid.

Aan het begin van het nieuwe jaar legt Mark Zuckerberg, de oprichter en ceo van Facebook, zich net als iedereen een aantal uitdagingen op. De voornemens van Zuckerberg zijn echter een tikkeltje extremer dan wat we van de normale burger gewend zijn. De traditie begon in 2009, toen hij zichzelf oplegde om elke dag een stropdas te dragen. In de daarop volgende jaren verplichtte hij zichzelf om alleen vlees te eten van een dier dat hij zelf had gedood, 25 boeken te lezen, 365 mijl hard te lopen, Mandarijn te leren, elke dag nieuwe mensen te ontmoeten, een digitale assistent te bouwen en alle staten in de VS te bezoeken. Zijn persoonlijke uitdaging voor dit jaar is helemaal niet persoonlijk, maar zakelijk, en heet Facebook. Dit jaar moet hij als ceo aan de bak om de problemen op te lossen waarmee het bedrijf nu worstelt.

Er was weinig tot op heden geen controle op het doen en laten van de grote techbedrijven als Apple, Facebook en Google. Verschillende misstanden - zoals het verspreiden van nepnieuws, het ontduiken van belastingen, verslaving aan digitale technologie, filterbubbels, de Russisische beïnvloeding tijdens de Amerikaanse presidentsverkiezingen et cetera - zorgen nu voor een tech-backlash. 

Gratis blijkt toch niet echt gratis te zijn. De kosten van gratis zijn voor de maatschappij torenhoog. 

Iedereen weet het: katten domineren het internet. LOLcats, Grumpy Cat, Nyan Cat, we hebben ze allemaal wel eens voorbij zien komen of zelf online gedeeld. Complete imperia zijn gebouwd rondom deze pluizige beroemdheden. Niet voor niets omschreef de New York Times foto’s van katten als “de essentiële bouwstenen van het internet”. Zelfs Tim Berners-Lee, de maker van het Wereld Wijde Web, noemde “poezen” als het voorbeeld van een populair gebruik van internet dat hij nooit van tevoren had voorspeld. Katten zijn de onofficiële mascottes van het internet.

In de afgelopen jaren zijn diverse kopstukken van hun voetstuk gevallen: sjoemelsoftware van Volkswagen, omkopingschandalen bij de Fifa, Brexit, de verspreiding van nepnieuws door gerenommeerde media, kindermisbruik binnen de kerk, de Verklaring Omtrent Gedrag van Camiel Eurlings, het massaal hacken van creditcardgegevens bij Equifax en Yahoo, #MeToo en de Paradise Papers.

Met al deze affaires heeft het vertrouwen in merken, bedrijven, landen, politici en beroemdheden een historisch dieptepunt bereikt.

Vorige maand had Saoedi-Arabië de twijfelachtige eer om als eerste land ter wereld het staatsburgerschap aan de griezelig echte robot Sophia toe te kennen. Tijdens de Future Investment Initiative, een conferentie rond innovatie en investeren, werd haar dit heugelijke feit meegedeeld. “Ik voel me erg vereerd en trots vanwege deze unieke onderscheiding”, zei ze bij de ceremonie. “Het is een historisch feit om de eerste robot met een staatsburgerschap te zijn.” Juridisch gezien heeft Sophia nu dezelfde rechten en plichten als een Saoedische man. Onduidelijk is wat dit precies inhoudt.

Apple, Alphabet, Microsoft, Amazon en Facebook, de Frightful Five zoals ze in de Amerikaanse pers worden genoemd, zijn de nieuwe monopolisten. De mens is in hun ogen slechts een algoritme en dat leidt tot onbeperkte mogelijkheden voor controle en manipulatie. Het internet is hiermee veranderd in ‘s werelds grootste sociaalwetenschappelijke experiment ooit. En als data de nieuwe olie zijn, dan is AI de nieuwe motor van de digitale economie. En daar plukken slechts een paar bedrijven de vruchten van. Tijd voor een nieuw internet: het internet is dood, lang leve het internet.

"Persoonlijk, emotioneel, rauw en instinctief", zo moest Facebook Live worden, zei Mark Zuckerberg vorig jaar vlak na de lancering van zijn nieuwe videoplatform. "Mensen willen op deze manier met elkaar communiceren. Het is live, het kan op geen enkele manier gecureerd worden. En om deze reden bevrijdt het mensen, opdat ze zichzelf kunnen zijn."

Afgelopen paasweekend werden zijn profetische woorden voor de zoveelste keer werkelijkheid.

Privacy is het recht om met rust gelaten te worden. Privacy is ook een vloeibaar begrip. Met iedere nieuwe technologie wordt het begrip als het ware 'opgerekt'. Het gevolg daarvan is dat over de rug van onze data een nieuwe vorm van kapitalisme is ontstaan. Traditionele op producten gebaseerde concurrentie is vervangen door op data gebaseerde competitie. Met partijen als Facebook en Google als duidelijke koplopers. 

“Geschiedenis is het verhaal van hoe we hebben geleerd om samen te leven in steeds grotere aantallen -- van stammen tot steden tot naties. [...] Vandaag zijn we in de buurt van het nemen van onze volgende stap. [...] Vooruitgang vereist nu dat de mensheid niet alleen samenleeft in steden of landen, maar ook als een wereldwijde gemeenschap.” Met deze woorden begint Mark Zuckerberg zijn utopische manifest voor de toekomst, dat leest als een State of the Union.

Dat we veel data achterlaten als we swipend en klikkend over het internet bewegen, weet iedereen. Welke data dat zijn en wat anderen (bedrijven, overheden, hackers) hiermee kunnen blijft voor veel mensen een abstract verhaal. Een blackbox waar je wat in stopt en waar wat uitkomt, wat daartussen gebeurt is onduidelijk. De dataselfie maakt dat deels inzichtelijk op basis van je activiteit op Facebook. 

Tijdens de inauguratie van president Donald Trump werden twee foto’s als een lopend vuurtje online verspreid. Te zien was hoe de opkomst van het aantal mensen bij de installatie van Obama in 2009 vergeleken werd met die van Trump. In een oogopslag wordt duidelijk dat de opkomst bij Trump beduidend lager was. Ook werden er cijfers aan de hand van luchtfoto’s bekend gemaakt: in 2009 kwamen 1.800.000 mensen opdraven, in 2013 zo’n 1.000.0000 en in 2017 slechts 250.000.