Geschiedenis herhaalt zich: fake wordt steeds meer echt

12 augustus 2013, 08:03

De grens van de mens: zien is geloven?

Juist wanneer je denkt dat je een goede positie in de markt hebt, slaat het noodlot toe. Voor wie beeld maakt, is technologie vaak de dader. Fotografen, modellen en acteurs worden vervangen door programmeurs van een virtuele realiteit.

Beeld

Ik heb gestudeerd aan het European Institude of Design in Milaan. Ik wilde illustrator worden en heb daar de kneepjes van het vak geleerd onder begeleiding van goede professionals. Zo ben ik geïnspireerd door airbrush virtuoos Hajime Sorayama (waar zal Daft Punk het vandaan hebben?) en het les gehad van illustratoren als Osvaldo Cavandoli, die met fabuleuze eenvoud ‘La linea’ tot leven heeft laten komen. Door hen heb ik geleerd om beelden te begrijpen.

Het is een vak, een heel mooi vak, wat in het begin van de vorige eeuw ontstaan. Illustratoren vierden hoogtijdagen toen fotografie nog niet de mogelijkheid bood om weer te geven wat de toen opkomende reclame-industrie wenste; het perfecte beeld.

Ambacht

Onlangs bezocht ik in Lissabon een tentoonstelling over reclame-illustraties in het Belèm Cultural Center. Dat bezoek was voor mij de aanleiding om dit artikel te schrijven. Een mooi chronologisch overzicht van werk vanaf 1900. Gemaakt voor verschillende markten, van kleding tot voedsel, van de tabakindustrie tot aan de automotivemarkt. Op de millimeter nauwkeurig werd de perfecte wereld geconstrueerd, om iedereen te verleiden tot consumptie.

Een mooi voorbeeld van een illustratie ter promotie van Robinson’s Lemon Barley Water.

Digitaal

De functie van illustratie is in de laatste twee decennia van de 20ste eeuw definitief veranderd door de komst van beeldmanipulatie. Reclamebureaus en art directors vonden het vanaf de jaren '90 veel interessanter om fotografie toe te passen en te manipuleren met behulp van computers. Dat proces hadden ze namelijk veel beter onder controle. De computers die toen werden gebruikt waren geen Mac’s maar mainframe computers speciaal voor dat doel ontworpen. De Graphic Paintbox van Quantel en de Barco-systemen waren in staat om met grote precisie beeld op groot formaat te manipuleren. Het was een stap dichter bij perfectie, en haalbaar ‘à raison’ van 750,- gulden per uur.

Perfect

Illustratoren kregen andere opdrachten en fotografen namen het stokje over. Omringd door mooie dames, snelle auto’s en een glamourwereld kregen ze onbegrensde mogelijkheden tot hun beschikking. Wanneer een model niet perfect was werd er voor gezorgd dat ze perfect werd. Dit heeft enorm veel invloed gehad op onze waarneming van beeld. Zij hebben een aanzienlijk aandeel gehad in het bepalen van wat wij mooi vinden. Diezelfde foto's zijn ook de aanleiding geweest voor het stellen van ethische vragen.

Cover van Vogue met model Kate Moss.

Hoe perfect en slank is het ideaalbeeld van een vrouw? Gelukkig denken we hier goed over na en zijn er ook tegenbewegingen die 'echt' beeld promoten. Zie bijvoorbeeld de campagne van Dove.

Campagnebeeld DOVE

Gemaakt

Maar ook deze fase zijn we langzaam aan het verlaten. De geschiedenis herhaalt zich en geeft plaats voor nieuwe ontwikkelingen. Kijk heel goed naar het beeld hieronder.

Artist: Dan Roarty

Dit is de volgende ‘level’. Dit is de wereld hoe wij die gaan/kunnen creëren. De wereld waar de ethische vraag nog veel heftiger gaat worden. De wereld die niet bestaat. Dit is namelijk geen foto.

Grens

Voor denkers als Michel Foucault (“Ceci n’est pas une pipe”) of kunstenaars als Renè Magritte (“Ceci n’est pas une pipe”) zou deze ontwikkeling een feest zijn De grens tussen werkelijkheid en fictie is volledig aan het vervagen. We zijn ongemerkt een kloon van ons bestaan aan het maken. Ons leven is echt, maar een kopie van dat leven is ook op Facebook opgeslagen.

Uit het werk van Foucault: “A day will come when, by means of similitude relayed indefinitely along the length of a series, the image itself, along with the name it bears, will lose its identity.

Is dit onze onbewuste reactie op de gedachte dat deze wereld op is? Of is dit onze instinctieve drang naar evolutie?

Veel antwoorden op deze vragen zijn te lezen in een heel mooi boekje die ik elke vakantie opnieuw lees: ‘De grens van de mens’. Het is een aanrader.

Echt?

Om terug te komen op de foto van deze oude dame, het is een 3D rendering van een computermodel. Een beeld dat op maat kan worden gemaakt of uit een virtueel modellenbureau kan worden besteld. Een beeld waarvan wij denken dat het de waarheid is, maar het niet is. Een ontwikkeling die veel vragen oproept. Waaronder hoe we in de toekomst de absolute waarheid kunnen vastleggen. Of zullen we tot de conclusie komen dat er meerdere waarheden zullen bestaan? Helder gefilmd beeldmateriaal dat getuigt over een moord kan net zo goed geproduceerd materiaal zijn om een alibi te creëeren, en geografische informatie die daaraan is gekoppeld kan zijn gehacked. Ook televisie zal er aan moeten geloven. Lees hier hoe we in de toekomst zullen filmen.

We gaan het moeilijk krijgen te geloven wat we zien. We gaan het moeilijk krijgen om te accepteren dat tijd niet meer een absoluut gegeven is. We bestaan op hetzelfde moment op verschillende plekken. En op die plekken hebben we interactie. Ik kan in de kroeg zijn wanneer een vriend van mij een heftig meningsverschil met mij deelt op mijn Facebookpost. Ook al ben ik op dat moment niet daar, iedereen die meekijkt zal mijn aanwezigheid wel voelen.

Zo zie je, sciencefiction is geen fictie meer. Geschiedenis herhaalt zich, maar toch telkens een beetje anders.

Afbeelding: Cornelia Kopp (cc)

Kristian Esser
Digital/Brand Strategist | Public speaker | Community builder bij Mr.Harder

Kristian Esser is altijd zelfstandig ondernemer geweest en heeft verschillende wendingen gegeven aan zijn werk voor hij zich volledig is gaan richten op innovatievraagstukken. Hij adviseert en begeleid middelgrote ondernemingen in transformatieprocessen daar waar technologie een rol in speelt.

Categorie

13 Reacties

    Timo

    “De functie van illustratie is in de laatste twee decennia van de 20ste eeuw definitief veranderd door de komst van beeldmanipulatie.”

    Deze zin triggerde mij specifiek om op dit artikel te reageren. Ik ben het hier namelijk niet mee eens. Natuurlijk ligt het eraan hoe je de term illustratie interpreteert en hoe je je vak als illustrator interpreteert, maar ik geloof dat de functie van illustraties niet verandert. Het enige dat verandert zijn de tools die de illustrator tot zijn beschikking heeft. Iemand die 3D illustraties maakt, fotomanipulaties of matte paintings houdt zich nog steeds bezig met het werk van een illustrator.

    Vergelijk het met de evolutie van 2D animatiefilms naar 3D animatiefilms. Beide zijn animatiefilms, maar worden met andere gereedschappen gemaakt. Het punt dat ik wil maken is dat het, zoals in zoveel vakgebieden, belangrijk is om je te blijven ontwikkelen en met de verandering van de markt mee te gaan. Als je wilt voorkomen dat 3D je uit de markt prijst, zul je die vaardigheden moeten aanleren.

    Ik ben er namelijk van overtuigd dat de functie juist niet is veranderd en de kennis onverminderd waardevol zal blijven, maar wel leergierigheid van de illustrator vergt.

    Uiteindelijk denk ik dat de ethische vraagstukken, vooral in de reclame, wel mee zullen vallen. Reclame is van oudsher een branche waarin de waarheid verdraaid wordt of überhaupt een verzinsel is. Dat is nu of in de toekomst niet anders dan 10 of 30 jaar geleden. Ik denk uiteindelijk dat het realisme van het beeld niet verward moet worden met het (on/sur)realisme van het verhaal.


    12 augustus 2013 om 12:03
    kristianesser

    Dank Timo voor je reactie.

    Ik ben eens met wat je zegt. Waarschijnlijk had deze zin zo geformuleerd moeten worden:

    “De functie van realisme in illustratie is in de laatste twee decennia van de 20ste eeuw definitief veranderd door de komst van beeldmanipulatie.”

    Het is wel zo dat een illustrator wordt ingehuurd om een betekenis toe te voegen aan een verhaal of advertentie. Die betekenis heeft zeker een relatie met de techniek maar ontstaat niet vanuit de techniek zelf, dat zou een beetje te kort door de bocht zijn. Ben Verkaaik (naar mijnmening de beste realistische illustrator in Nederland) heeft na de opkomst van digitale beeldmanipulatie zijn markt zien verdwijnen. Het is niet de nieuwe techniek die hem heeft verdrongen, maar de zekerheid en beheersbaarheid die de nieuwe techniek bood dat de doorslag heeft gegeven.

    Voor fotografen gebeurt nu exact hetzelfde dus meer dan ooit moeten ze richten op onderscheidend vermogen (inzicht, interpretatie, etc…) dan op techniek.


    12 augustus 2013 om 15:15
    Aart Cramer

    Helder verhaal, waar ik alleen vanuit mijn ‘marketing communicatie’ perspectief het volgende aan zou willen toevoegen:

    1. Tijd en kosten zijn én waren, in het streven naar perfect beeld, vaak reden om voor de meest efficiënte beschikbare techniek te kiezen.

    2. Vroeger percipieerden onze doelgroepen foto’s als echte realiteit en illustraties niet. Met illustraties kon je de werkelijkheid verdoezelen. Tegenwoordig kan dat met foto’s nog makkelijker m.b.v. beeldmanipulatie

    3. AIDA werkt nog steeds als het beeld maar emotie opwekt bij de doelgroep. De al dan niet herkenbare techniek van dat beeld is van minder belang.


    13 augustus 2013 om 09:27
    kristianesser

    Dank Aart en Rick voor jullie toevoeging.


    13 augustus 2013 om 18:04
    kristianesser

    Dank Jurriaan voor je reactie.

    Wat je schrijft klopt helemaal, alleen op dit punt heb ik een andere mening:

    “Maar dat beeldmanipulatie de ’traditonele’ wijze van beeldmaken in inhoudelijke zin heeft verdrongen zou ik niet durven onderschrijven, beeldmanipulatie is van alle tijden.”

    Ik denk dat technologie zeker invloed heeft op hoe we beeld bedenken.

    Neem Inez van Lamsweerde bij voorbeeld en haar werk ‘Final Fantasy’. Ze heeft niet alleen gebruik gemaakt van moderne technologieën maar ze heeft ook de semantische waarde van beeld ontleent uit de technische mogelijkheden. Technologie is dus deel geworden van hoe zij beeld heeft gepercipieerd en is niet alleen de techniek geweest om dat beeld te maken.

    Dit geld overigens ook voor het werk van Man Ray.


    14 augustus 2013 om 06:49
    Jurriaan Nijkerk

    Beste Kristian,

    Integendeel, je onderschrijft geheel mijn stelling. Beeldmanipulatie is een middel.

    Het gaat in principe om het beeld dat ontstaat in je hoofd, het corps mysticum. Dat is niets nieuws.

    Dat materialen of werkwijzen, je mag het ook technologieën noemen, van invloed (kunnen) zijn op de beelden die je maakt, op de vorm, ben ik geheel met je eens. Een beeldhouwer die in klei werkt, in steen of in brons zal de specifieke mogelijkheden van het materiaal uitbuiten om het product van zijn geest nog beter te kunnen ‘verwoorden’. Dit kun je doortrekken naar illustratieve beelden. Wanneer je alleen houtskool teer beschikking hebt werk je ruw, heb je een fijn penseel dan zou je kunnen neigen naar pointillisme.

    Nu puur op fotografie. Iedere fotograaf, mits uitgaand van de bedoeling om het creatief vermogen tot uitdrukking te brengen, heeft alle nieuwe technieken en mogelijkheden gebruikt die mogelijk werden, vanaf het prille begin van de fotografie.

    De techniek is niet van invloed op de inhoudelijke kant van beeld, je krijgt ‘geen ander soort creativiteit’ door een materieel hulpmiddel of materiaal, de beeldtaal blijft.

    Terzijde: ons referentiekader ligt in het heden en in het (korte) verleden. Wat wij als revolutie, grote verandering ervaren zal in de toekomst worden gezien als een kleine stap in de ontwikkeling. En ook daar zullen ‘grote ontwikkelingen’ zijn, althans in de referentiekaders van de mensen van morgen. De uitvinding van de stoommachine zette destijds de wereld op zijn kop, tegenwoordig bezien wij het als romantiek, als een soort primitieve techniek waar men zich mee moest behelpen.

    Wat ik wél als een grote verandering zie zijn niet zozeer de ’techniekjes onder de motorkap’, maar het bereik dat is toegenomen. Je bereikte vroeger je leefgemeenschap, je dorp (wereldberoemd in West Knollendam), tegenwoordig gaat je beeld de hele wereld over. Het perspectief van de beleving van de omgeving verandert daardoor. Maar uiteindelijk is de neerslag van het corps mysticum in de materie, het artwork, nauw verweven met je belevingen.

    Ik zie niet in hoe creativiteit en emotie inhoudelijk gezien kan veranderen door techniekjes. Hoe de persoonlijkheid die je als individu innerlijk met je meedraagt, plus de daaruit voortvloeiende creativiteit, verandert door de nieuwe versie Photoshop. Dit zou overigens, zo dit waar zou zijn, de hele gevestigde kennis van psychotherapie op een geheel ander been zetten. ‘Geef ‘m de nieuwe versie en hij hallucineert niet meer’. 😉

    Wat ik bij voorbeeld zie van fotografen op tumblr is dat zij, net zoals wij in de schooltijd, gewoon lekker klooien met wat er is en zo verrassende maar wel geheel eigen dingen neerzetten met daarin een duidelijke herkenbaarheid.

    De veranderingen en ontwikkelingen in techniek kunnen een invloed hebben op de stoffelijke neerslag van het corps mysticum. Dat zij bepalend zijn in het creatief proces moet ik toch bestrijden: ‘Kijk, je kunt wel zien dat hij geen Photoshop meer gebruikt maar Capture One, zijn stijl is ineens geheel anders…’

    En in tegendeel, ik zie als voormalig hoofdredacteur van DeFotograaf en nu van PhotoNmagazine.eu een verarming bij een grote groep beeldmakers optreden. De beelden gaan heel erg op elkaar lijken, de verlokking van de gemakkelijke ‘saus uit een pakje’ door de nieuwe technieken, ‘het is allemaal gemakkelijker’ geworden, lijkt niet bepaald stimulerend voor de creativiteit. Kijk ook naar de gemiddelde tv-uitzending.

    Uiteindelijk zullen er wel enkelingen zijn die goede dingen neerzetten. Maar het zijn, relatief gezien, enkelingen. Er zijn op dit moment bijna 14.000 fotografen in Nederland. Ingeschreven bij de Kamer van Koophandel. Zij hebben allemaal een ‘passie’: fotografie. De fotografie in totaliteit bezien is er niet op vooruitgegaan, wie kent hen? Alleen enkelingen, een Man Ray, een Erwin Olaf of een Marc Lagrange gaan/gingen vernieuwend om met de nieuwe middelen, een kenmerk van oorspronkelijkheid en creativiteit. Creativiteit wordt mede gekenmerkt door de omgang met de nieuwe materialen en technieken, niet omgekeerd.

    Je geeft het zelf ook al aan in de opmerking over van Lamsweerde:

    “Ze heeft niet alleen gebruik gemaakt van moderne technologieën maar ze heeft ook de semantische waarde van beeld ontleent uit de technische mogelijkheden”

    Inderdaad, bewust gebruik maken van al de mogelijkheden. Maar je vervolgt met:

    “Technologie is dus deel geworden van hoe zij beeld heeft gepercipieerd en is niet alleen de techniek geweest om dat beeld te maken.”

    Kookkunst stijgt boven de oannen uit. Wanneer de laatste alinea waar is dan is de wijze van produceren van BK als pannenfabrikant een deel geworden van de kookkunst van een Ramon Beuk of Jonny Boer. Wanneer ik je echt geloof ga ik nooit meer bij ze eten.

    Maar op een of andere manier denk ik dat wij het toch met elkaar eens zijn. Al kan ik de vinger er niet exact op leggen.

    😉


    14 augustus 2013 om 11:04
    kristianesser

    Dat denk ik ook Jurriaan.


    14 augustus 2013 om 11:22
    YZMgMjrdwh

    Read This tramadol withdrawal many days – tramadol 50mg tablets controlled substance


    16 oktober 2013 om 15:30

Marketingfacts. Elke dag vers. Mis niks!