Kunnen we van onze data werkbare valuta maken?

Fast Moving Targets spreekt over privacy met graphic designer Julia Janssen

Zelfstandig research-based graphic designer Julia Janssen is geboeid door data. “Het fascineert me enorm, terwijl we vaak niet goed weten wat het is. We schijnen zo’n vijftien miljoen woorden per jaar aan voorwaarden te accepteren, die we eigenlijk nooit lezen. Ondertussen zijn het allemaal contracten waar we mee akkoord gaan: daarmee geef je je rechten eigenlijk op. Daar heb ik me inmiddels drie jaar lang in ondergedompeld.”

Op dit moment is Janssen bezig met een onderzoek naar het eigendomsrecht van data. “De data die wij allemaal produceren via smart devices, maar ook via betaalpassen – eigenlijk alle digitale sporen die we online achterlaten. Ik vroeg me af: wie eigent zich die rechten toe?”

De data lijken geen eigendom van de mensen die ze produceren, maar ook niet van de bedrijven die ze gebruiken en er veel geld mee verdienen. “En toen dacht ik: wat nu als je er een currency-systeem van maakt, dat data een monetaire valuta worden. Dat ben ik aan het onderzoeken: wat zijn de mogelijkheden, de complicaties en hoe ziet het er dan uit.”

“We zijn lopende datageneratoren in plaats van mensen”

Bij Google Dashboard heb je de mogelijkheid om de data op te vragen die Google over je verzameld heeft. Dat heeft Janssen gedaan. “Dan krijg je een zipje met alles wat ze van je weten. Daar schrok ik best van, vooral omdat ze ook coördinaten hebben van waar ik was en welke snelheidsverandering had plaatsgevonden. Dus ze wisten of ik op de fiets zat, liep of in een auto zat, met een percentage van zekerheid. Dat het zo specifiek was vond ik choquerend. Wij zijn het product van onze eigen informatie geworden. Wij zijn lopende datageneratoren in plaats van mensen, zeker voor die bedrijven. Wij zijn een profiel van onze social media-gegevens, onze gezondheidsgegevens, onze inkomsten en uitgaven. We zijn een profiel geworden.”

Hoe gechoqueerd ook, Janssen is zelf niet per definitie tegenstander van het verzamelen van data. “Ik ben juist voor een goedwerkende data-gedreven samenleving, want het draagt bij aan efficiëntie. Je kunt epidemieën zien aankomen en mogelijk voorkomen, infrastructuur goed regelen, gepersonaliseerde adviezen krijgen over je reis. Ik denk dat het absoluut heel veel voordelen kan hebben. Zolang we maar weten wat de schaduwkanten zijn en weten hoe en dat we gemanipuleerd worden.”

Algoritmische besluitvorming

Janssen sprak in het kader van haar onderzoek met Cathy O’Neil, voormalig Wall Street-deskundige en de schrijfster van het boek ‘Weapons of Math Destruction’. “Ze heeft onderzoek gedaan in Amerika naar de gevolgen van algoritmische besluitvorming en daar zie je dat mensen eerder teruggestuurd worden naar de gevangenis, omdat ze uit bepaalde wijken komen, of dat ze ontslagen worden op basis van een algoritme dat hun bekwaamheid test. Dan mis je de menselijke kijk op dingen. Die algoritmes worden vaak gemaakt door mensen met bepaalde vooroordelen. Dat is een probleem.”

“Privacy moet wellicht worden veranderd om het functioneel te houden”

Het zijn de bedrijven die aan data verdienen: “Google heeft geloof ik een netto dagwinst van drie miljard dollar. Ondertussen verdwijnen er steeds meer banen dankzij de automatisering van de arbeidsmarkt. Toen dacht ik, stel nu dat die bedrijven ons van een soort basisinkomen gaan voorzien, in ruil voor de data die we produceren. Je kunt het produceren van data zien als een vorm van arbeid, net zoals vloggers ook doen. Het was voor mij een logische gedachte.”

Logisch misschien, maar niet zonder complicaties. Wanneer mensen zelf zouden kunnen beslissen of ze hun data al dan niet verkopen, loop je de kans dat privacy een luxeproduct wordt. Iets dat rijke mensen dan niet hoeven op te geven, omdat ze het geld niet nodig hebben.

Experimenteren met data

Janssen wil haar idee laten ervaren met de game die ze van plan is te bouwen. “Het wordt een experiment, of een game, waarin data werken als een valuta-eenheid of geld. Daarbij ben ik nu aan het kijken naar begrippen als inflatie: vindt er inflatie van data plaats wanneer er zowel individueel als collectief te veel data geproduceerd worden? Of daalt je waarde als mens, wanneer je een week geen nieuwe vrienden maakt? Is er een bepaalde standaard waar je aan moet voldoen als product zijnde? Daarnaast ben ik aan het kijken wat de invloed is van menselijk gedrag op de waarde van je data. Zijn er ultieme datasets, of mensen die helemaal niks waard zijn in het systeem?”

De game zal eind dit jaar op de Dutch Design Week worden gepresenteerd. Ook komt hij online beschikbaar. “Ik hoop dat het zodoende een heel bespreekbaar onderwerp gaat worden, als de lagen en methodieken transparanter worden en we het erover gaan hebben. Niet per se in de zin van ‘privacy is iets dat we moeten beschermen’, maar eerder de vraag of privacy iets is dat we misschien wel moeten veranderen om het functioneel te houden.”