“Soms zijn de beste beoordelaars van een product niet degenen die het gemaakt hebben, maar degenen die het gebruiken: bewoners kunnen een huis beter beoordelen dan de architect, een stuurman kan het roer beter beoordelen dan een timmerman en de eter kan een maaltijd beter beoordelen dan de kok.”
Was getekend: Aristoteles, Politikoon, boek III (1382a18-24, hier vandaan). In de tijd van Aristoteles werd aan directe democratie gedaan. Vanuit tegenwoordige overheden valt een tendens waar te nemen die we politiek 2.0 noemen. Denk aan transparantie, co-creatie en crowdsourcing. En misschien ook aan bloggende en hyvende politici. Burgers mogen (weer) meedoen en terugpraten: graag zelfs. Gaat het de goede kant op met Overheid 2.0? Een bespiegeling. Van Aristoteles naar kaasstolp. Van kaasstolp naar user generated state. En verder.
Meepraten en doen
In de tijd van Aristoteles bleek dat meepraten en doen niet altijd even handig: als iedereen iets te zeggen heeft en dat ook mag, wordt het al snel een drukke, onoverzichtelijke janboel. Moet het ook vaak zijn geweest, op die volksvergaderingen in het oude Griekenland. Iedere burger had een gelijk recht van spreken. En moest dus gehoord, zo was het ideaal.
Kaasstolp
Om al die inspraak een beetje te stroomlijnen, kwamen er uiteindelijk, ik doe een bruggetje van een paar eeuwen, bestuurslagen en werd de macht uiteindelijk door de burgers uit handen gegeven aan representanten uit de samenleving. Kort door de bocht is dat de opmaat naar de Haagse kaasstolp: de hoge heren in Den Haag weten wat het beste is voor de burgers. Er is een enorme kloof tussen wat er leeft bij politici en wat er leeft bij burgers in dit post-Pim Fortuyn tijdperk. Ook de ‘oude’ media spelen een interessante rol als conflictaanjager (zie ook het RMO-rapport over Medialogica (pdf), machtig interessant).
Katalysator van alles
‘De macht is in handen van velen en niet van enkelen, daarom wordt zij een democratie genoemd. Als het gaat om persoonlijke geschillen, verzekeren onze wetten gelijk recht aan allen; als het gaat om het vervullen van openbare ambten speelt sociale klasse geen rol, maar tellen slechts de werkelijke kwaliteiten die iemand bezit’ (THUCYDIDES, De Peloponnesische Oorlog, Boek 2, 37: Lijkrede van Perikles - bewerkte vert. v. M. A. Schwartz).
Nu is het 2008. En is er internet, de katalysator van alles. Hillary Cottam en Charles Leadbeater (beiden verbonden aan denktank Demos) gaan graag zo ver te reppen over een User Generated State. Dat klinkt hijgerig, de term Politiek 2.0 is dat misschien ook wel (je moet ergens beginnen met termen benoemen om awareness te creëren). En toch. Er zijn enorm veel interessante initiatieven (al dan niet gestimuleerd vanuit de overheid) die uitgaan van de wisdom of crowds, co-creatie en collaboratie; burgers mogen meedoen en hebben daar toegang en middelen toe. Internet is het smeermiddel van deze tendens; was het in het oude Athene bijzonder ingewikkeld om alle stemmen te horen, technische mogelijkheden brengen dat nu veel en veel dichterbij.
Bloggende politici
En naast het dichterbij brengen van directe democratie (want dat is waar het eigenlijk om draait natuurlijk), zorgen die technische mogelijkheden van het internet voor nog een hele berg aan andere initiatieven. Denk aan opsporingssites, losjes gebaseerd op YouTube. Of aan een twitterende Maxime Verhagen. Aan bloggende politici. Aan premiers op Hyves. Het is… eigenlijk teveel om op te noemen, ern ook wel redelijk ‘out in the open’: de meeste media hebben dit wel opgepakt. Dus is een focus op de meer beleidsmatige kant van Overheid 2.0 nu wel even handig: wat gaat de overheid doen met 2.0. Hoe ver zijn ze? Is er een actielijst?
De brief van Ank
Staatssecretaris Ank Bijleveld heeft TNO de opdracht gegeven onderzoek (‘Naar een user generated state’, pdf) te doen naar de reikwijdte van web 2.0 voor overheid en bestuur. Op 28 oktober schreef Bijleveld deze brief hierover aan de Tweede Kamer: ‘Brief aan de Tweede Kamer over Web 2.0’ (via: Overheid 2.0). Een interessant document, waarin meerdere Overheid 2.0 initiatieven naar voren komen. Ank weet, dat het menens is: ‘De maatschappelijke trend die zich op internet voordoet dat burgers actievere rollen op zich nemen, kan van buitengewoon belang zijn voor de manier waarop overheid en openbaar bestuur functioneert.’
Om de koe bij de horens te vatten, liet Bijleveld TNO omschrijven wat Web 2.0 nu precies eigenlijk is. Hier de kenmerken (volgens TNO, losjes gebaseerd op Tim O’Reilly):
- openheid: een decentraal internet, met een niet-hiërarchisch karakter;
- nieuwe, meer actieve rollen van gebruikers;
- maximale exploitatie van de ‘user contributed value’: het benutten van de eigen bijdragen van bezoekers van een website/gebruikers van een webdienst.
- netwerken als drijvende kracht: zowel in technologische (diensten en informatie die steeds vaker en complexer aan elkaar gekoppeld zijn) als sociale zin (virtuele gemeenschappen bijvoorbeeld).
En, als we toch bezig zijn met definities, wat verstaat TNO eigenlijk onder een user generated state? Dit: ‘Een user generated state impliceert dat de burger steeds meer zelf gaat voorzien in wat voorheen door de overheid verzorgde collectieve taken waren. Dit biedt interessante kansen voor bijvoorbeeld de publieke dienstverlening.’
Die ‘collectieve taken’ waar de burgers nu zelf in gaan voorzien worden aangedreven door het internet (web 2.0). Bijleveld noemt in haar brief verschillende voorbeelden. Maar eerst komt er een bescheiden slag om de arm: ‘De overheid zelf begint op bescheiden schaal te experimenteren met de mogelijkheden van web 2.0. Het aanwenden van informatie, kennis en creativiteit uit sociale netwerken om dienstverlening te ontwikkelen of te verbeteren ziet TNO geleidelijk plaatsvinden in de publieke sector.’
1) Wijbouweneenwijk.nl
Project van The Crowds: ‘Via de website Wijbouweneenwijk.nl is het idee om op web 2.0 wijze een nieuwe woonwijk in Opeinde te ontwerpen. Verschillende steden, waaronder Apeldoorn, maken daarnaast gebruik van een eigen 3D omgeving waarin zij plannen voor nieuwe wijken kunnen tonen,’ heeft Bijleveld laten opschrijven.
2) Gemgids (gemeente Voorst)
Met behulp van Google Maps wordt ondermeer in kaart gebracht welke bouwvergunningen zijn afgegeven en de meldingen van burgers over schade aan de straat. Burgers kunnen via de site direct hun melding doen en de status ervan terugzien. Zie: Gemgids.
3) Watstemtmijnraad.nl (gemeente Almere)
Burgers kunnen met behulp van deze site het stemgedrag van fracties en raadsleden in hun gemeente nagaan.
4) Ambtenaar 2.0
‘Ambtenaar 2.0 onderzoekt de gevolgen van web 2.0 voor het werk en de manier van werken van de overheid.’ Op deze site werd de brief van Bijleveld ook besproken, en in de reacties meldt Davied van Berlo dat er op 4 december een boek verschijnt over Ambtenaar 2.0.
5) Petities.nl
‘Op 30 oktober is de eerste petitie via petities.nl afgehandeld, een unicum voor Nederland. De wethouder heeft de petitionaris toegezegd dat het Kronkelveld in Almere wat hem betreft blijft en de raad wil dat waarschijnlijk ook. De toekomst voor het gebied staat voor 13 november op de agenda.’ Sinds juni dit jaar in de lucht.
Denk ook aan: Mijnoverheid.nl en aan Lastvandeoverheid.nl. Dit zijn een paar praktijkvoorbeelden, er zijn er natuurlijk nog veel meer. Dat burgers meer mogen kijken, dat er meer transparantie komt, dat mocht ook wel eens een keer. Hoeven we niet heel spannend over te doen wat mij betreft.
Bijleveld was niet te bang om ook de oorveeg die de overheid kreeg van TNO op te nemen in haar brief: ‘de overheid [geeft] een tamelijk instrumentele, conservatieve en eenzijdig naar binnen gerichte invulling aan toepassing van het moderne internet in haar dienstverlening. Erg ‘1.0’. De rol van burgers is daarbij beperkt is tot het verrijken van een dienst. En dat terwijl TNO benadrukt dat in de uitvoering en handhaving/toezicht van het overheidsbeleid de meeste kansen liggen om de kracht van online sociale netwerken te benutten en burgers meer verantwoordelijkheden te geven.’
Bijleveld is blij met het gegeven dat er steeds meer lagere overheden actief bezig zijn met de mogelijkheden die internet ze biedt om meer betrokkenheid bij de burgers te creëren. Zelf gaat ze ook zeker aan de slag.
Anks actielijst
Werkconferentie over Overheid 2.0 op 4 december
Online handreiking web 2.0 voor ambtenaren
Twee onderzoeken (lopen al)
Experimenten gedaan rond eParticipatie en Awards uitgereikt
Nieuwe pilots n.a.v. de prijsvraag van de conferentie
Nederlandse versie van Show us a better Way
Pilot met widgets voor overheidsinformatie
Mogelijke pilot rond toezicht 2.0
Nou, klinkt allemaal goed, en de wil is er. Bijleveld heeft fijne plannen, er heerst in ieder geval besef over de potentie van een krachtig internet dat zich perfect leent voor conversatie en transparantie. Blijft wel de vraag, of het de overheid lukt om die participatie op grote schaal uit de grond te krijgen. Daar hadden de oude Grieken ook last van: schijnt dat ze het daar op het laatst, voor de vernietiging van de democratie door die nare Macedoniers, ook moeite kregen het volk te mobiliseren om mee te praten. Toen was geld nog een oplossing; in 2008 denk ik niet meer.
Verder lezen
Overheid 2.0 @ Upstream
Overheid raadpleegt burgers via online networks en wiki’s
Boskoop laat burgers online gemeentebeleid schrijven
Burgers zijn slimmer en innovatiever dan één ambtenaar
Presentatie rapport User Generated State
Overheid 2.0 initiatieven in het buitenland
