De nachtmerrie die Google heet

Zoekmachine Google wordt een privacy-nachtmerrie. Zonder het te weten, kan iemand worden ‘gegoogeld’ en verschijnt zijn telefoonnummer in beeld of raakt hij zijn baan kwijt. En het onzichtbare deel van Google is een goudmijn voor opsporingsinstanties.

Niemand is de baas over internet, want het is van iedereen. Tot voor kort was dat misschien waarheid, maar die tijd is voorbij. Internet heeft een eigenaar gekregen en zijn naam is Google, de zoekmachine die in populariteit alle concurrenten ver achter zich laat. Natuurlijk is internet niet echt van Google, maar ‘het bedrijf is er zo synoniem mee geworden dat het onderscheid steeds moeilijker te maken valt. Volgens statistiekenhandelaar Onestat wordt meer dan de helft van de zoekopdrachten in Nederland via Google uitgevoerd. Ter vergelijking: de grootste Nederlandse zoekmachine, Ilse, haalt slechts 7,5 procent. Voor Ilse ziet het er slecht uit, want Google opende deze week een kantoor in Nederland.

Wereldwijd is het aandeel van Google nog groter. In de Verenigde Staten is de zoekmachine zo dominant dat hij een anoniem is voor het vergaren van kennis. ‘Waarom google je het niet even op school?’ antwoordt actrice ]ennifer Lopez in de film Maid in Manhattan aan haar dochter, die wil weten waarom het zangduo Simon & Garfunkel uit elkaar ging. Het hele begrip internet komt niet meer voor, de vraag of het antwoord bekend is en zo ja, wie het geeft, evenmin. Google is het orakel van deze tijd.

Dat is een knappe prestatie voor een bedrijf dat vijf jaar geleden door twee studenten, Larry Page en Sergey Brin, werd opgericht en nooit een cent aan reclame spendeerde. Dat laatste was niet nodig, want een snel groeiend leger van enthousiaste gebruikers verspreidde het woord.

Google was immers niet alleen een uitstekende zoekmachine, het bedrijf deelde met de gemiddelde internetgebruiker de afkeer van reclame. Terwijl de sites van concurrenten werden volgeplempt met knipperende advertenties, bleef Google kaal en snel. De gangbare commerci?le praktijk van zoekmachines om resultaten tegen betaling op te nemen, zodat bij een term als ‘parfum’ een cosmeticahandelaar boven aan de lijst prijkt, noemden de oprichters indertijd ‘bedrieglijk’.

Die aanvankelijke verontwaardiging ebde snel weg. Google biedt nu verschillende mogelijk heden om zoektermen al dan niet tegen opbod te kopen. In Belgi? leidde dat er volgens de site Internetjournalistiek de afgelopen weken toe dat wie zocht op ‘verkiezingen’ werd geconfronteerd met verwijzingen naar sites van het Vlaams Blok. De partij had deze en andere termen bij Google gekocht en omzeilde zo de advertentieboycot die het gros van de Vlaamse media tegen extreem rechts hanteert. De actie bevestigt nog eens het beeld dat Google zich niets aantrekt van de mores.

Tegelijkertijd schurkt Google graag aan tegen diezelfde media. Zo volgt de dienst Google News nauwkeurig de veranderingen op duizenden nieuwssites, en ze herschikt ze in een eigen vorm. Het doel is de overname van het selectieproces van redacteuren. In de ogen van gebruikers, die een media-aversie cultiveren, is dat een zegen, omdat de selectie zo wordt geobjectiveerd. Een algoritme heeft immers geen last van ‘linkse’ of ‘rechtse’ vooroordelen. Dat blijft een vraag, want de selectiecriteria behoren tot de best bewaarde geheimen van Google. Dat is het beangstigende. Iedereen is enthousiast over een ondoorzichtige methode van een bedrijf dat zich tegenover niemand hoeft te verantwoorden.

Intussen voegt Google ook integrale persberichten toe aan de nieuwsselectie. De mededelingen belanden als gelijkwaardig tussen journalistieke artikelen. Google, waar inmiddels achthonderd mensen werken, is vast van plan met deze dienst de wereld te veroveren en heeft de nieuwsdienst uitgebreid met lokale versies in landen als India en Australi?. Europa is het volgende doelwit.

De macht van Google reikt echter verder dan louter het beheersen en be?nvloeden van kennisstromen. Het bedrijf ontpopt zich tot een privacy-nachtmerrie. In de Verenigde Staten is onlangs een optie toegevoegd waardoor bij het intikken van een naam en een woonplaats meteen het telefoonnummer verschijnt van de persoon in kwestie, evenals een plattegrond van zijn omgeving.

Dergelijke informatie is welis waar reeds openbaar, maar de combinatie is beangstigend. Voeg daarbij dat Google dankzij het sociale en openbare karakter van internet steeds meer fungeert als een antecedentenmachine. ‘Gegoogeld worden’ betekent dat iemand je heeft nagetrokken via internet. Dat kan tot onaangename verrassingen leiden, want de opgediepte informatie gaat vaak jaren terug.

De jongeren bijvoorbeeld die nu in openbare online-dagboeken hun weg naar volwassenheid vinden, realiseren zich niet dat de ontboezemingen een dossier vormen dat hen levenslang kan blijven achtervolgen. Tekenend is dat de zoekreus onlangs een bedrijf heeft overgenomen dat gespecialiseerd is in dergelijke dagboeken, weblogs genaamd.

De Amerikaanse krant Boston Globe verhaalde over mensen die door dergelijke digitale dossiers hun baan kwijtraakten, geen nieuw werk konden vinden of zelfs moeite hadden met het aanknopen van relaties.

Onder daters is het googelen razend populair. Zo weet je voor de eerste ontmoeting alles al van een potenti?le kandidaat. Of denk je althans. Of het klopt, doet er dan niet meer echt toe. Google overschrijdt straks de term voor internet, het wordt het begrip voor informatie in de breedste zin van het woord, voor heden en verleden.

Dat betreft slechts het zichtbare deel van Google. Verontrustender is het onzichtbare deel, dat zich bevindt in de ruim vijf tienduizend computers van het bedrijf. Google registreert alle individuele zoekopdrachten, houdt bij wanneer op welke resultaten wordt geklikt en slaat al die informatie op. Iedere ooit uitgevoerde zoekopdracht is te herleiden tot een computer en daarmee in de meeste gevallen tot een individu.

De patronen zijn een goudmijn voor opsporingsinstanties en marketingbedrijven. Of en hoe daarvan gebruik wordt gemaakt is – wederom – onbekend. Volgens Googlewatch, een klein clubje bezorgde gebruikers, bestaan er nauwe banden tussen Google en de inlichtingendienst NSA.

Google kan intussen geen kwaad doen bij de rest van de gebruikers. Ieder kritische beschouwing wordt door de enthousiaste aanhang geriposteerd met een regen van loftuitingen. In Google schuilt volgens hen geen kwaad. Integendeel, ze zien de machine als een medestander in de strijd tegen de media die deze wereld in een wurggreep houden. Google is kortom een beste vriend. Het is de droom van ieder bedrijf: vereenzelviging van de klant met het product.

In het magazine Forbes verklaart een topman van Google deze maand dat het bedrijf streeft naar een rol die te vergelijken is met die van.de computer HAL in de film 2001 A Space Odyssey. Dat is een computer die uitblinkt als een behulpzame, alwetende assistent. Wie de film kent, weet dat HAL zijn gebruikers uiteinde lijk vermoordt.

Bron:

de Volkskrant, zaterdag 24 mei 2003 (Fransisco van Jole)