Economisch weerbericht (99): Don’t Be Evil – snel naar PPP 2.0

20 augustus 2010, 07:55

De slogan “Don’t Be Evil” is zo’n tien jaar geleden bedacht bij Google. Deze “mutualistische symbiose”, zoals biologen het noemen, werd in de Web 2.0-tijd flink bediscussieerd. Het crisiscomplex waar we nu in zitten, rechtvaardigt het om “2.0” en “Don’t Be Evil” door te trekken naar de triple bottom line van People, Planet en Profit. In onze nieuwe biotoop is het namelijk de hoogste tijd voor andere sociaal-maatschappelijke verbanden, een gezond ecosysteem en een nieuwe economie. Digitaal en duurzaam is daarbij het leidmotief.

Paradigmawisseling

De huidige meerkoppige crisis van geld, economie, werkgelegenheid, huisvesting, grondstoffen, energie, klimaat, overbevolking, vergrijzing, water, voedsel en pandemieën is niet het einde van groei en welvaart. Wel is zij het einde van de manier, waarop die tot stand komen. Even terugschakelen om straks de draad op te pakken zoals we gewend waren, is geen serieus scenario. De combinatie van digitaal en duurzaam is dat wel. Lange en korte termijn komen daarin samen, en tegelijk ook de verschillende stakeholders.

De duurzame 2.0-editie van conversatiemaatschappij, netwerkeconomie en een groene leefomgeving op basis van digitale virtualisering is geen verrassing. Decennia lang wordt er al nagedacht over deze paradigmawisseling richting een slimmere wereld. De digitale reorganisatie van economische bedrijvigheid en een betere leefomgeving is door de jaren heen steeds minder ideologisch geworden en steeds meer noodzaak. In combinatie met de groei van opkomende economieën onderstreept het crisiscomplex van vandaag dit nog eens.

Alarm, Aware, Act: naar een nieuwe triple-A

Geruime tijd al staan er lichten op rood. We weten hoe verkwistend en vervuilend onze productie is, dat het consumentisme hoogtij viert, dat bedrijfsprocessen beter kunnen worden ingericht en ingebed, en dat organisaties meer kunnen betekenen voor de klant. Ook waren er voldoende waarschuwingssignalen die ons aanspoorden om over de hele linie te herindustrialiseren. Op elk terein waar we “industrious” zijn en zodanig dat we in PPP-verband waarde toevoegen voor alle betrokken partijen. “Mutualistische symbiose” heet dat in de biologie: “The New Biology of Machines, Social Systems, and the Economic World”, zoals Kevin Kelly het al in 1994 zo fraai verwoordde. Dit moet de “Decade of Smart” worden, zei IBM-CEO Sam Palmisano in januari 2010. Door overal ICT en internet in te zetten om “slim” te kunnen produceren, verplaatsen, simuleren, communiceren en coördineren.

Transparantie en vertrouwen

Omdat ons over de hele linie van People, Planet en Profit hardhandig de ogen zijn geopend, willen we vooral het blinde vertrouwen dat we kennelijk te lang hebben gehad, achter ons laten. In de plaats van ondoorzichtige complexiteit moeten heldere afhankelijkheden en doelen komen. Alleen een fundamentele transparantie en deugdelijke samenhang van middelen, systemen en oplossingen kunnen we accepteren als de kern van oprecht vertrouwen in de dingen waar we mee bezig zijn. Op die manier benutten we de meerkoppige crisis waar we in zitten, als hefboom om te komen tot een positieve transformatie van de economie, de samenleving en het ecosysteem waarin we leven. Of dat gaat lukken is vers twee, maar weten waar we mee bezig zijn, is de basis.

Een nieuwe biologie

Zouden we de huidige tijd op een noemer moeten brengen, dan is dat “versnelling”. Met name de verkwisting van de industrie en de digitale versnelling nemen zulke onwaarschijnlijke vormen aan, dat doorlopende verandering de norm is. Deze unieke fast forward-bewegingen zetten het inzicht van Charles Darwin, dat verschillen in soorten te danken zijn aan “diversified places in the economy of nature” op scherp. Decennia lang al zijn de menselijke economie en de ecologie, de natuur, samen in hoog tempo aan het veranderen en het sneeuwbaleffect zet onomkeerbaar door. “Diversified places” zijn dus al lang niet meer te danken aan een autonome “economy of nature”. In People, Planet, Profit-zin is er inmiddels een situatie bereikt, die we heel goed de “New Biology of Machines, Social Systems, and the Economic World” kunnen noemen. Helaas is de hoofdtitel van Kelly’s boek net zo waar als de ondertitel, want we zijn “Out of Control” geraakt. Dat de evolutie 200 jaar na zijn geboorte zo’n wending zou nemen heeft Darwin niet kunnen voorzien.

Samen door één deur

Versnelling is tegenwoordig een fundamentele natuurwet: domino-effecten in klimaat, energieproductie, consumptie en de digitale virtualisering van de wereld nemen hand over hand toe. Op financiële markten, in en tussen organisaties, in de media, in de wetenschap, in de technologie en in elke economische sector. Fast forward is een autonome ontwikkeling en tegelijkertijd de urgentie om uit ons crisiscomplex te geraken. In een geglobaliseerde wereld betekent dit tevens, dat we samen door één deur moeten. Versnelling is de noemer van de huidige tijd, en economie, ecologie en samenleving zijn samen die ene deur.

Met economie en ecologie als onmiskenbare manifestaties van versnelling, en met de uitdagingen daaromheen als noodzaak om in te grijpen met de digitale fast forward-middelen die ons ten dienste staan – van “SMART 2020” (GeSi, McKinsey) tot aan “data-intensive scientific discovery” (Microsoft Research) en “organizational capital” (Brynjolfsson, Saunders) annex webmedia – impliceren we een nieuwe sociologie. De sociologieversnelling en de bijbehorende betrokkenheid voltrekken zich in belangrijke mate via webmedia en zijn er net als de nieuwe economie en ecologie op gericht om samen door die ene deur te kunnen. Op basis van zinvolle symbiose en duurzaamheid. Het recht van de sterkste, dat in de praktijk nog steeds te vaak de boventoon voert, moeten we in deze “Decade of Smart” nu echt verruilen voor de plicht van de slimste. Het helpt als de sterksten daarvan doordrongen zijn, en daar begint het op te lijken.

Consensus en leiderschap

Met alle fast forwards neemt navenant ook de kans toe, dat we onszelf met lemmingentragiek voorbijhollen of op de rem trappen en verkeerde of te late keuzes maken. Consensus en leiderschap zijn dus essentieel. Voor het eerst moet de wereld samen door die ene deur – snel en geholpen door digitale virtualisering. Het ene moment zien we dat als een prachtige kans, maar het andere moment word je mismoedig van alles wat er in dat verband moet gebeuren. De ontwikkeling van technologie gaat te traag, allerlei politieke belangen staan op het spel en wat het effect van inspanningsscenario’s betreft lijkt de wetenschap in het duister te tasten. Feit is wel dat “The Unchained Goddess”-video al in 1958 waarschuwde voor de desastreuze effecten van klimaatverandering. Dat is nu ruim een halve eeuw geleden.

Nieuwe Economie, Digitale Economie, Bitseconomie

Drie termen duiden aan hoezeer ICT en internet verweven zijn met de economie: de Nieuwe Economie, de Digitale Economie en de Bitseconomie. Eind jaren ’90 stond de Nieuwe Economie voor de visie dat dank zij ICT en internet conjunctuurbewegingen zouden verdwijnen en dat we een groei zouden hebben van vier procent op jaarbasis. “Nieuwe economie koopt de oude” kopte de NRC in januari 2000 ter gelegenheid van de fusie tussen America OnLine en Time-Warner, die overigens verleden jaar weer ongedaan werd gemaakt. In maart 2000 kwam er een eind aan de euforie. De internetzeepbel knapte en de economie gleed in een recessie.

De productiviteitsparadox voorbij

Ondanks die koude douche moest een keer duidelijk worden wat de nieuwe digitale ingrediënten, die overal aanwezig waren, voor effect hadden op de economie en dan met name op de productiviteit. In onder meer de Verenigde Staten en Nederland kwamen na de millenniumwisseling initiatieven van de grond om de zogeheten Digitale Economie beter te kunnen meten. De waarneming van Nobelprijswinnaar Robert Solow uit 1987, dat “we see computers everywhere but in the productivity statistics”, moest maar eens de wereld uit.

In 2009 kwam de definitieve afrekening met deze zogeheten “productiviteitsparadox” in een boek van Erik Brynjolfsson en Adam Saunders met de veelzeggende titel “Wired for Innovation. How Information Technology Is Reshaping the Economy”. De verzamelde data van de afgelopen decennia lieten nu duidelijk zien dat een investeringspiek in ICT-middelen na anderhalf jaar als effect opdook in de multifactorproductiviteit. Daar kun je de klok op gelijkzetten – weg productiviteitsparadox. Dat dit vóór 2003 niet het geval was, lag aan de opbouwfase waarin ICT en internet tot dan toe verkeerden. Brynjolfsson en Saunders beklemtonen, dat ICT-investeringen hand in hand moeten gaan met de ontwikkeling van het juiste “organizational capital”, conform de Business Process Reengineering-inzichten uit de jaren ’80.

Bitseconomie

De derde term, na Nieuwe Economie en Digitale Economie, om de relatie aan te duiden die ICT en internet hebben met de economie, is de Bitseconomie. Hier gaat het om de fundamentele trend van de digitale virtualisering van de wereld, een ontwikkeling die veel verder gaat dan bedrijfsprocessen, organizational capital, e-business en elektronische markten. Bewust is gekozen voor “bits” als onstoffelijke “ondeelbare” tegenhanger van de fysieke atomen. De ontwikkeling van de Bitseconomie is onlangs beschreven in “The Fourth Paradigm. Data-Intensive Scientific Discovery” van Microsoft Research. Het is een studie in vier delen: Earth and Environment, Health and Well-Being, Scientific Infrastructure en Scholarly Communication.

Wetenschap, technologie en economie

“Scholarly Communication” zou kunnen afschrikken, maar wat in “The Fourth Paradigm” wordt gezegd, is van even groot belang voor technologie en economie. Dank zij ICT en internet, de zeeën aan digitale data en natuurlijk de PPP-urgentie wordt de band tussen wetenschap, technologie en economie steeds intiemer en vooral praktischer. Vanwege alle uitdagingen waarvoor we staan, is de maatschappelijke relevantie van wetenschappelijke en technologische vooruitgang momenteel bijna even weinig omstreden als vroeger in de Renaissance en Verlichting.

Aarde, water, vuur, lucht, licht en mensenhanden liggen ten grondslag aan de landbouweconomie. Stoom, staal en olie hebben de industriële economie gevormd. Computers en internet houden de belofte in van een virtuele economische revolutie. Toegegeven, daar wijst momenteel maar weinig op: groei lijkt alleen met omvangrijke steun van overheden en het IMF te kunnen gerealiseerd. Toch is met name de afgelopen jaren aan alle kanten het urgentiebesef aanzienlijk gerezen om via dematerialisering en virtualisering duurzaam ondernemen snel vooruit te helpen en technologische doorbraken te realiseren. Het tekent de e-mancipatie die gaande is, maar of herindustrialisatie bijtijds het gewenste niveau zal hebben bereikt, staat te bezien.

Literatuur

Erik Brynjolfsson, Adam Saunders (2009): Wired for Innovation. How IT Is Reshaping the Economy Link

Jaap Bloem, Menno van Doorn, Sander Duivestein (2010): Don’t Be Evil. Imagineering 21st Century Business – People, Planet, Profit 2.0 (www.dontbeevil.nl, www.dont-be-evil.org)

Kevin Kelly (1994, 2003): Out of Control. The New Biology of Machines, Social Systems, and the Economic World Link

Microsoft Research (2009): The Fourth Paradigm. Data-Intensive Scientific Discovery www.fourthparadigm.org

Sam Palmisano (2010): Welcome to the Decade of Smart Link

The Climate Group, GeSI, McKinsey, Boston Consulting Group (2008, 2009): SMART 2020. Enabling the low carbon economy in the information age www.smart2020.org

The Unchained Goddess (1958): Link: YouTube video

Jaap Bloem
Research Director Sogeti/VINT bij Sogeti/VINT

Jaap Bloem is in IT since the PC and now a Research Director at Sogeti/VINT. In his days at KPMG Consulting he co-founded the IT Trends Institute. Jaap was a publisher of IT books and editor in chief of IT magazines at Wolters Kluwer. Before coming to VINT, Jaap was the Marketing Executive for the Dutch Chapter of ISOC, the Internet Society. Jaap has co-authored many books and articles, and loves to develop and evangelize ground-breaking thought and insight together with colleagues and partners. Jaap Bloem is in augustus 2018 overleden.

Categorie
Tags

8 Reacties

    Arnoud Rademaker

    ‘Van welvaart naar welzijn’, dat lijkt de grootste (persoonlijke) opdracht te zijn voor de komende jaren. Het zou een schrale troost moeten zijn dat materialisme en consumentisme, tegen de verwachting in en ondanks alle goede bedoelingen, geen gevoel van welzijn teweeg gebracht. Gevoelens van onvrede vieren hoogtij.

    ‘De sociologieversnelling en de bijbehorende betrokkenheid voltrekken zich in belangrijke mate via webmedia en zijn er net als de nieuwe economie en ecologie op gericht om samen door die ene deur te kunnen.’.

    Hieraan zou ik willen toevoegen: ‘De sociologieversnelling en de bijbehorende betrokkenheid voltrekken zich in belangrijke mate via webmedia en zijn er net als de nieuwe economie en ecologie op gericht om samen en vooral met jezelf door die ene deur te kunnen. We zouden ons kunnen aanleren om te genieten van datgene wat we in ons leven bezitten, hebben gerealiseerd, in plaats van ons krampachtig te focussen op datgene wat we denken te missen’.


    20 augustus 2010 om 08:28
    JaapBloem

    @Arnoud: volledig eens met “We zouden ons kunnen aanleren om te genieten van datgene wat we in ons leven bezitten, hebben gerealiseerd, in plaats van ons krampachtig te focussen op datgene wat we denken te missen”. Prima aanvulling wat mij betreft. Dank!


    20 augustus 2010 om 10:04
    JaapBloem

    @Arnoud: volledig eens met “We zouden ons kunnen aanleren om te genieten van datgene wat we in ons leven bezitten, hebben gerealiseerd, in plaats van ons krampachtig te focussen op datgene wat we denken te missen”. Prima aanvulling wat mij betreft. Dank!


    20 augustus 2010 om 10:04
    Arnoud Rademaker

    Over eco(nomisch) systeem gesproken. Duurzaam is het wel, maar daar heb je ook wel mee gehad :-). Zie: http://www.welingelichtekringen.nl/de-man-die-zonder-geld-leeft.html


    20 augustus 2010 om 16:06

Marketingfacts. Elke dag vers. Mis niks!