Economisch weerbericht (58): Het nieuwe realisme
Terwijl in Amsterdam TEDx zijn deuren heeft geopend, volgens organisator Jim Stolze “het Davos voor optimisten”, dreigen aan de andere kant van het spectrum de pessimisten de hand aan zichzelf te slaan vanwege de fim 2012. De NASA zag zich genoodzaakt het doomsday-scenariogeloof te ontkrachten.
Nou vind ik het nogal wat om TEDx te vergelijken met het World Economic Forum in Davos, maar als die claim op het konto staat van de Economist, dan weet je dat je zulks met een korrel zout moet nemen. Het is ook een gedateerde vergelijking, die door Stolze gisteren op RTLz-televisie, mediapartner van TEDx, uit zijn verband werd getrokken. Maar goed, eenmaal opgeworpen doet de vergelijking plus de positionering van pessimisten in het doomsday2012-kamp de ultieme vraag rijzen, namelijk wie dan wel de realisten zijn?
Het antwoord daarop is simpel: alle mensen die de huidige crisis/crises beleven, zoals in deze EW-reeks al 58 weken lang gebeurt. De beste evangelisten van het juiste geloof deze week zijn Paul Krugman, die voor een speech in België was en Nijenrode-hoogleraar René Tissen. De pijlers van ons geloof: technische groei die niet houdbaar is, een tweede recessie in het verschiet en hopelijk natuurlijk geen maar hoogstwaarschijnlijk wel een verloren decennium. Overheden moeten nog wel twee jaar lang geld in de economie blijven pompen en banken redden – voorop de extra 3-miljard-injectie van Nederland, opdat ABN en Fortis kunnen integreren.
René Tissen weet niet hoe we ervoor staan. Dat mag in ons geloof, zo’n lichtelijk deviante opinie, maar ik weet het wel. Tissen denkt te moeten kiezen uit “glijbaan of apocalyps”. Ik zeg: allebei. Hoewel langzamer glijdend dan gedacht, toch gestaag op weg richting een economisch en ecologisch apocalypsje of wat. Vandaar René dat “de economie zich momenteel in het niemandsland tussen warm en koud [lijkt te bevinden], tussen hoop en realiteit”.
Jaap Bloem is in IT since the PC and now a Research Director at Sogeti/VINT. In his days at KPMG Consulting he co-founded the IT Trends Institute. Jaap was a publisher of IT books and editor in chief of IT magazines at Wolters Kluwer. Before coming to VINT, Jaap was the Marketing Executive for the Dutch Chapter of ISOC, the Internet Society. Jaap has co-authored many books and articles, and loves to develop and evangelize ground-breaking thought and insight together with colleagues and partners. Jaap Bloem is in augustus 2018 overleden.
Nieuw realisme ontstaat pas nadat we de bereidheid tonen om oude overtuigingen ter discussie te stellen. Hier schort het nog wel eens aan. Niets menselijks is ons vreemd. Blijkbaar is het een menselijke eigenschap om voortdurend naar bevestiging te zoeken van ons eigen gelijk. We willen ten koste van alles onze eigen mening kunnen handhaven. Door andere overtuigingen uit te sluiten en of zelfs bestrijden, zijn we niet in staat om met een serieuze blik naar eventuele gedragsalternatieven te kijken.
Gedragsalternatieven krijgen pas kans nadat een heroverweging van onze mening noodzakelijk is. Vaak omdat ons huidig gedrag niet meer het gewenste resultaat oplevert, of nadat ander gedrag een hogere beloning voor ons in petto heeft. Helaas, heel soms komt een gedragsverandering te laat. De schade is dan niet meer te herstellen.
Roofbouw op het milieu is mede het gevolg van ons consumptiepatroon. Doordat we ons consumptiepatroon te lang hebben kunnen financieren met schulden, komt nu logischerwijs alles tegelijk op ons af. Nieuw realisme begint in onze kop, namelijk eens een keer tevreden zijn met alles wat we nog hebben :-). Laat ons ‘endgame’ daar maar eens beginnen.
Jaap,
Ik weet niet of het zo erg wordt als Société Generale beschrijft in hun meest sombere toekomstvisie. Wat ik wel weet is dat de stresstest voor banken alweer achterhaald is. Overigens hoor je hier niemand over. De stresstest voor Amerikaanse banken was gebaseerd op de volgende uitgangspunten:
‘De Amerikaanse overheid heeft twee mogelijkheden doorgerekend. Het basisscenario gaat uit van een krimp van de economie van 2 procent dit jaar, een werkloosheidscijfer van 8,8 procent in 2010 en een daling van de huizenprijzen met 14 procent. Het crisisscenario houdt rekening met een krimp van 3,3 procent, een werkloosheid van 10,3 procent en een daling van de huizenprijzen met 22 procent.’
Zelfs het crisisscenario lijkt alweer te zijn achterhaald. Het werkloosheidscijfer loopt gestaag op. Zie: http://www.cnbc.com/id/34047356 . Het is een illusie om te veronderstellen dat het snel heel beter zal gaan omdat Amerikaanse consumenten eindelijk een draai hebben gemaakt in hun denken over het aangaan van schulden. De cijfers over het Amerikaanse consumentenkrediet laat al maandelijks een afname zien. Een goed begin. Als nu ook nog eens de overheden op de (euro)centen gaan letten wordt er een weg gebaand voor een economisch herstel. Als positief neveneffect kunnen we dan ook ons zelf op de schouder slaan omdat we het milieu sparen. Het feit dat er minder files zijn, heeft alles te maken met het feit dat er minder economisch verkeer is.
Kouwe douche bij alle TEDx-euforie, maar wat in het echte leven opvalt, is de helderheid van Paul Krugman. U moet zich even verplaatsen in de psychologie van deze mens, en dan snapt u het belang van al hetgeen Paul zegt meteen.
Paul is Nobelprijswinnaar en columnist, wiens bloed kruipt waar het niet gaan kan, al is het op het scherp van de snee. Dat is een verantwoordelijkheid – zeer zeker als je ook nog in de USA woont. Krugman kun je dan ook regelmatig betrappen op een conflict binnen het Multiple Personality Syndrome dat elke mens eigen is.
Dezer dagen echter wijzen alle neusjes van de Krugman-homuncultjes dezelfde kant op. Voor economie en politiek is dat geen fijn verhaal, maar wel realistisch. Gister in de NYT had Krugman meer woorden nodig, maar de volgende twee highlights uit zijn column zeggen het helemaal:
“By the time A.I.G.’s hollowness became apparent, the world financial system was on the edge of collapse and officials judged — probably correctly — that letting A.I.G. go bankrupt would push the financial system over that edge. So A.I.G. was effectively nationalized; its promises became taxpayer liabilities. […] Government officials, perhaps influenced by spending too much time with bankers, forgot that if you want to govern effectively you have retain the trust of the people. And by treating the financial industry — which got us into this mess in the first place — with kid gloves, they have squandered that trust.”
“The Big Squander” is de titel van het stuk, en wat er is verkwist, is tweeërlei: geld en vertrouwen! (Zie het plaatje van de gorgelende kitchen sink hierboven)
Het is een menselijke reactie om bij voortduring ons gedrag af te stemmen op: ‘steeds meer van hetzelfde’. Vroeg of laat komt er een moment waarop het vertrouwen wordt ondermijnd omdat men pas te laat inziet dat ons gedrag een averechts effect oplevert. Er is leiderschap voor nodig om een andere richting in te slaan. Velen zullen dit leiderschap pas accepteren als er echt geen uitweg meer is. Blijkbaar was de kredietcrisis nog niet erg genoeg. Vooralsnog is Barack Obama, samen met Geitner, niet in staat geweest om een afslag te vinden van Bush’s ‘schuldensnelweg’. Dit kon wel eens als een boemerang op hem terugkomen en hem uiteindelijk de politieke kop kosten.
Krugman mag dan een enorme reputatie hebben, maar hij blijft een roepende in de woestijn. Gelukkig begint het wel te borrelen. Zou er dan toch ergens een oase tevoorschijn getoverd worden, van waaruit men een nieuwe periode met economische groei kan bewerkstelligen? Mijns inziens begint het met een evenwichtige verdeling van de welvaart.
Marcel van Dam, onze eigen roepende in de woestijn, heeft een prachtige analyse gemaakt over de situatie van ‘De Onrendabelen’ in onze maatschappij. Hij stelt dat het economisch denken tegenwoordig meer van belang is dan het welzijn van mensen. De PVDA lijkt deze mensen in de kou te laten staan. Marcel van Dam legt volgens mij de vinger op de zere plek. Overigens geldt dit natuurlijk niet alleen voor de PVDA. Uit de peilingen blijkt dat de PVDA volgens verwachting door velen de rug wordt toe gekeerd. Daarmee lijken de inspanningen van Wouter Bos om de grote banken met miljarden te steunen een averechts effect te hebben.
Steeds meer (ondernemende) mensen beschouwen de consequenties van het overheidsingrijpen als onrechtvaardig. De belastingbetaler ziet zijn financiële toekomst in duigen vallen. De AOW en de Hypotheekaftrek waren onbespreekbaar voor het kabinet. Beiden zijn toch op de agenda gezet.
Niet voor niets opent de FNV de aanval op de PVDA ( http://www.nu.nl/economie/2127866/fnv-in-aanval-pvda.html ).Wanneer worden die idiote provisies nu eens aangepakt? Wanneer grijpt de AFM nu eens echt in wanneer banken zich niet houden aan de Gedragscode Hypothecaire Financieringen ( http://www.huizenmarkt-zeepbel.nl/ )? Zolang het economisch denken prevaleert boven het (financiële) welzijn van klanten of van de kiezer moet het kabinet zich zorgen maken. Zelfs het CDA.
danny vera titel headin for the city
groetjes frans
Nou Jaap, laten we dan snel een vorkje prikken. Voor je het weet moeten we in baar goud betalen :-). Ik neem aan dat je dat je in geen geval enkele gouden tanden wilt inleveren :-). Ik heb in ieder geval geen goud bij de hand, zelfs geen Tungsten. Over endgame gesproken: http://www.usmarkets.nl/columns/157004-het-finale-stadium.html
Misdadigers of woekeraars ( http://www.dailymail.co.uk/news/article-1229666/The-Christmas-credit-crunch-Greedy-finance-firms-push-rate-40.html )? De gouden slavenarmband van je moeder moet je koesteren in plaats van willen te verkopen voor een paar rotcenten. Haar armband heeft een grote symbolische waarde: ‘We zijn geketend zijn aan de nieuwe God van de Manmom (www.volkskrant.nl/economie/article1313505.ece/Banken_doen_volgens_Goldman_werk_van_God )’. We hebben met de kredietverlening een molensteen om ons nek gehangen. We lijken moderne slaven te worden van onze eigen hebberigheid en van het betalen van onze rentekosten.
De overheidssteun aan banken vertegenwoordigt volgens mij een bedrag aan wat gelijk staat voor twee fonkelnieuwe auto’s per gezin. Daarnaast vermoed ik dat consumenten de ontvangen slooppremie grotendeels bij de bank moeten inleveren omdat maar weinig (Nieuwe) Nederlanders in staat zijn om een nieuwe auto met contanten te betalen. De meeste mensen die gebruik hebben gemaakt van deze regeling zullen naar verwachting ook een extra doorlopend krediet hebben opgenomen. De maandelijkse rente wordt natuurlijk wel direct van het maandsalaris afgehouden en kan daarmee van de ontvangen slooppremie afgetrokken worden.
‘GENOEG’, klinkt heel mooi, maar heeft als we daar echt naar gaan handelen tot gevolg dat de hele economie in elkaar dondert. Er is blijkbaar geen weg meer terug. Vandaar dat de overheidsschulden zo toenemen. Wie wil op dit moment de politieke verantwoording dragen om zo snel mogelijk een periode van eenvoud en soberheid in te gaan met als doel de schulden af te betalen? Wie kan en durft ons te vertellen wat ons staat te wachten als we echt door de zure appel heen moeten bijten? Na de regeerperiode van Bush stonden de Amerikanen volgens mij open voor verandering. Ik denk dat Barack Obama daar een kans heeft laten liggen. Genoeg zou ik in dit verband, en met jouw instemming (?), graag willen aanvullen met het woord keuzemogelijkheden, ofwel: ‘GENOEG KEUZEMOGELIJKHEDEN’.
Laten we niet klagen! Per slot van rekening kiezen we er zelf voor om op te grote voet te leven. We wonen liever in een huis van acht ton dan in woning van anderhalf ton. We zijn geen slachtoffers van misdadigers of woekeraars, maar velen zijn in de val gelopen van hun eigen hebberigheid, trots en praalzucht. Het is maar net vanuit welke invalshoek we naar onze situatie kijken. Als de rentekosten ons dan toch tot last zijn, kunnen we er nog altijd voor kiezen om tijdens de feestdagen een kipkluifje op te peuzelen in plaats van een vijf kilo wegende kerstkalkoen. Het hoeft de pret niet eens te drukken, als de buren het maar niet zien ;-).
Als je tijdens het braden van het armoedige legbatterijkippetje alvast de zolder opkruipt om wat Oudhollandse spelletjes van te halen kun je al beginnen te genieten van een portie gratis voorpret. Bovendien bespaar je jezelf het ellenlange wachten voor een piesbak in een peperduur restaurant en schept het bovendien de gouden kans om eindelijk eens je zwager te verslaan met scrabble. Het is niet iedereen gegeven om het woord ‘Zwitserlevengevoel’ neer te leggen. Laat staan er naar te leven :-).
Jaap, erg interessant allemaal! De opkomst van een nieuwe periode met grote veranderingen kunnen we verklaren op basis van een aantal verschillende invalshoeken: – de filosofie (Nietsche, Sarkar); – de economie (Kondratieff); – de psychologie (S.G.G-model, Rationeel Emotieve Therapie) en tot slot vanuit de digitale virtualisering.
Jammer dat we er met z’n allen een Sinterklaaseconomie van hebben gemaakt. Maar ja, zolang iedereen zijn schoen mag zetten en de Centrale-Bank-Sinterklaas er nog wat lekkers in stopt, is er niets aan de hand. En het gedicht is er ook al: ‘Van echt herstel is geen sprake, we gaan pas slapen naar het uitdelen van een paar knaken.’
Jarenlang hebben we de keuze gehad om te veranderen, maar de lol van ‘Steeds meer van hetzelfde’ doet ons uiteindelijk de das om. De grenzeloze-groeipraktijk heeft naar mijn idee versneld voet aan de grond gekregen vanaf de jaren tachtig van de vorige eeuw.
Nu de geldpers op volle toeren draait kun je jezelf afvragen of er nog wel een weg terug is. En zo ja, hoe dan? Is er sprake van een holle retoriek of zal het moment om al het overtollige geld op te dweilen echt een keer aanbreken? Wanneer kunnen we het rentewapen weer zonder al teveel pijn inzetten? Het is op dit moment hopeloos bot geworden, laat staan als de overheid ook nog eens de aftrek van de hypotheekrente beperkt. Wat nu? Is de een versnelde (chaotische) verandering dan toch onvermijdbaar?
Naast economische ontwikkelingen kunnen ook demografische ontwikkelingen de weg naar economische groei(evenals in Japan) belemmeren. Is het niet zo dat ouderen minder vaak verhuizen, minder vaak een nieuwe auto kopen en vanwege het gedoe met de OV-chipkaart wat vaker op de koopzondagen thuisblijven? Ouderen sparen over het algemeen meer. Naarmate er meer (spaarzame) ouderen zijn, zullen de overheidsschulden door minder werkende mensen moeten worden opgebracht. Om de pijn te verzachten zal men proberen om de prijzen in beperkt mate te laten stijgen. Hele generaties zijn rijk geworden van inflatoire ontwikkelingen. Dat beleid zal men wereldwijd willen doorzetten, zo lijkt mij!
Riek zegt: ‘Men heeft besloten de wereld op te blazen met zelfbedacht geld.’ Als je iets zelf hebt bedacht, dan kun je ook zelf een oplossing bedenken. Misschien dat mannen van het kaliber Riek Kamer en Willem Middelkoop daar onvoldoende rekening mee houden. Houden zij teveel vast aan oude denkpatronen? Geen idee. Wat ik wel weet is dat in de loop van tientallen jaren de spelregels op het gebied van de kredietverlening zijn veranderd. Vroeger kon je alleen maar geld krijgen als daar een eigen vermogen tegenover stond, tot voor kort kon je vooral geld krijgen op basis van een (potentieel) inkomen.
Gerelateerde artikelen
Marketingfacts. Elke dag vers. Mis niks!
Marketingfacts. Elke dag vers. Mis niks!